आज, रिज़र्व बैंक ने अपने द्विमासिक ग्रामीण उपभोक्ता विश्वास सर्वेक्षण (आरसीसीएस)1 2 के नवंबर 2025 दौर के परिणाम जारी किए। यह सर्वेक्षण सभी भारतीय राज्यों और तीन प्रमुख केंद्र शासित प्रदेशों के ग्रामीण और अर्ध-शहरी क्षेत्रों में रहने वाले परिवारों से सामान्य आर्थिक स्थिति, रोज़गार परिदृश्य, समग्र मूल्य स्थिति, स्वयं की आय और व्यय पर परिवारों की वर्तमान धारणाओं (एक वर्ष पूर्व की तुलना में) और एक वर्ष आगे की अपेक्षाओं को एकत्रित करता है। सर्वेक्षण में परिवारों की वर्तमान धारणा और मुद्रास्फीति पर उनकी आगामी वर्ष की अपेक्षाओं के बारे में भी जानकारी एकत्र की जाती है। सर्वेक्षण का नवीनतम दौर 1-10 नवंबर, 2025 के दौरान आयोजित किया गया था, जिसमें 8,754 प्रतिक्रियाएँ शामिल थीं।
मुख्य विशेषताएँ:
-
वर्तमान अवधि में ग्रामीण उपभोक्ता विश्वास पिछले सर्वेक्षण दौर के लगभग समान स्तर पर बना रहा। वर्तमान स्थिति सूचकांक (सीएसआई)3 पिछले तीन दौरों में निष्पक्ष रेखा से ऊपर सीमाबद्ध रहा (चार्ट 1; टेबल 9)।
-
भविष्य की अपेक्षा सूचकांक (एफईआई) द्वारा प्राप्त एक-वर्ष आगे के दृष्टिकोण ने आशावादी क्षेत्र के भीतर और सुधार दिखाया (चार्ट 1; टेबल 9)।
-
नवीनतम सर्वेक्षण दौर में वर्तमान और आगामी वर्ष के लिए कीमतों और मुद्रास्फीति में गिरावट की उम्मीद करने वाले ग्रामीण परिवारों की हिस्सेदारी में वृद्धि हुई है। (टेबल 3 और 4)।
-
सर्वेक्षण के इस दौर में मुद्रास्फीति के बारे में परिवारों की वर्तमान धारणा में 130 आधार अंकों की उल्लेखनीय गिरावट आई है और यह 4.6 प्रतिशत रह गई है। इसके अलावा, आने वाले वर्ष के लिए उनकी अपेक्षाएं भी 150 आधार अंकों की गिरावट के साथ 6.1 प्रतिशत हो गई (टेबल 12)।
नोट: कृपया समय श्रृंखला डेटा के लिए एक्सेल फ़ाइल देखें4
| Table 1: Perceptions and Expectations on the General Economic Situation |
| (Percentage responses) |
| Survey Round |
Current Perception |
One year ahead Expectation |
| Improved |
Remained Same |
Worsened |
Net Response |
Will Improve |
Will Remain Same |
Will Worsen |
Net Response |
| Nov-24 |
38.2 |
24.7 |
37.1 |
1.1 |
57.9 |
18.1 |
24.0 |
34.0 |
| Jan-25 |
39.4 |
25.2 |
35.4 |
4.0 |
58.8 |
17.0 |
24.2 |
34.6 |
| Mar-25 |
41.4 |
23.8 |
34.7 |
6.7 |
60.0 |
16.6 |
23.4 |
36.6 |
| May-25 |
40.8 |
25.3 |
33.9 |
6.9 |
60.3 |
16.7 |
23.1 |
37.2 |
| Jul-25 |
41.6 |
24.0 |
34.4 |
7.1 |
59.6 |
21.2 |
19.2 |
40.4 |
| Sep-25 |
39.4 |
28.4 |
32.2 |
7.2 |
58.4 |
23.5 |
18.1 |
40.3 |
| Nov-25 |
40.0 |
27.4 |
32.7 |
7.3 |
58.7 |
23.0 |
18.3 |
40.4 |
| Table 2: Perceptions and Expectations on Employment |
| (Percentage responses) |
| Survey Round |
Current Perception |
One year ahead Expectation |
| Improved |
Remained Same |
Worsened |
Net Response |
Will Improve |
Will Remain Same |
Will Worsen |
Net Response |
| Nov-24 |
36.6 |
25.6 |
37.8 |
-1.2 |
58.4 |
19.4 |
22.2 |
36.1 |
| Jan-25 |
38.4 |
25.8 |
35.8 |
2.6 |
58.9 |
19.0 |
22.1 |
36.8 |
| Mar-25 |
39.6 |
24.9 |
35.4 |
4.2 |
59.8 |
18.8 |
21.5 |
38.3 |
| May-25 |
39.9 |
25.0 |
35.2 |
4.7 |
59.9 |
18.7 |
21.4 |
38.5 |
| Jul-25 |
38.0 |
28.8 |
33.3 |
4.7 |
57.6 |
24.7 |
17.7 |
39.9 |
| Sep-25 |
36.0 |
33.1 |
30.9 |
5.0 |
57.0 |
26.2 |
16.7 |
40.3 |
| Nov-25 |
36.5 |
31.6 |
31.8 |
4.7 |
57.3 |
25.9 |
16.7 |
40.6 |
| Table 3: Perceptions and Expectations on Price Level |
| (Percentage responses) |
| Survey Round |
Current Perception |
One year ahead Expectation |
| Increased |
Remained Same |
Decreased |
Net Response |
Will Increase |
Will Remain Same |
Will Decrease |
Net Response |
| Nov-24 |
96.6 |
3.0 |
0.4 |
-96.3 |
90.0 |
5.0 |
5.0 |
-85.0 |
| Jan-25 |
96.2 |
3.3 |
0.4 |
-95.8 |
90.0 |
5.0 |
5.1 |
-84.9 |
| Mar-25 |
95.1 |
3.4 |
1.5 |
-93.6 |
88.7 |
5.4 |
5.9 |
-82.8 |
| May-25 |
94.6 |
3.9 |
1.5 |
-93.1 |
88.5 |
4.9 |
6.6 |
-81.9 |
| Jul-25 |
94.2 |
3.6 |
2.2 |
-92.0 |
88.5 |
3.9 |
7.7 |
-80.8 |
| Sep-25 |
94.4 |
3.5 |
2.2 |
-92.2 |
83.9 |
11.5 |
4.6 |
-79.3 |
| Nov-25 |
92.8 |
1.8 |
5.4 |
-87.4 |
82.6 |
11.6 |
5.9 |
-76.7 |
| Table 4: Perceptions and Expectations on Rate of Change in Price Level (Inflation)* |
| (Percentage responses) |
| Survey Round |
Current Perception |
One year ahead Expectation |
| Increased |
Remained Same |
Decreased |
Net Response |
Will Increase |
Will Remain Same |
Will Decrease |
Net Response |
| Nov-24 |
82.3 |
14.2 |
3.5 |
-78.8 |
83.6 |
12.3 |
4.2 |
-79.4 |
| Jan-25 |
80.4 |
16.5 |
3.1 |
-77.3 |
80.5 |
16.3 |
3.2 |
-77.2 |
| Mar-25 |
78.3 |
17.4 |
4.3 |
-74.0 |
79.3 |
16.0 |
4.7 |
-74.6 |
| May-25 |
77.6 |
17.8 |
4.6 |
-73.0 |
77.9 |
16.9 |
5.1 |
-72.8 |
| Jul-25 |
77.4 |
16.9 |
5.8 |
-71.6 |
77.9 |
16.7 |
5.5 |
-72.3 |
| Sep-25 |
76.9 |
17.9 |
5.2 |
-71.8 |
79.5 |
12.0 |
8.5 |
-71.0 |
| Nov-25 |
76.9 |
11.5 |
11.6 |
-65.3 |
77.0 |
12.3 |
10.7 |
-66.3 |
| Notes: *Applicable only for those respondents who felt price has increased/price will increase. |
| Table 5: Perceptions and Expectations on Income |
| (Percentage responses) |
| Survey Round |
Current Perception |
One year ahead Expectation |
| Increased |
Remained Same |
Decreased |
Net Response |
Will Increase |
Will Remain Same |
Will Decrease |
Net Response |
| Nov-24 |
24.2 |
43.3 |
32.5 |
-8.3 |
58.2 |
30.1 |
11.7 |
46.5 |
| Jan-25 |
23.7 |
45.6 |
30.7 |
-7.0 |
58.4 |
30.1 |
11.5 |
47.0 |
| Mar-25 |
24.7 |
45.3 |
29.9 |
-5.2 |
59.0 |
30.8 |
10.3 |
48.7 |
| May-25 |
25.3 |
44.7 |
30.0 |
-4.8 |
59.7 |
29.9 |
10.4 |
49.3 |
| Jul-25 |
23.7 |
49.4 |
26.8 |
-3.1 |
58.0 |
35.3 |
6.8 |
51.2 |
| Sep-25 |
24.5 |
49.0 |
26.5 |
-2.1 |
56.3 |
38.8 |
4.9 |
51.4 |
| Nov-25 |
24.1 |
49.7 |
26.3 |
-2.2 |
59.1 |
33.6 |
7.4 |
51.7 |
| Table 6: Perceptions and Expectations on Spending |
| (Percentage responses) |
| Survey Round |
Current Perception |
One year ahead Expectation |
| Increased |
Remained Same |
Decreased |
Net Response |
Will Increase |
Will Remain Same |
Will Decrease |
Net Response |
| Nov-24 |
88.5 |
9.6 |
1.9 |
86.6 |
90.0 |
8.0 |
2.0 |
88.0 |
| Jan-25 |
87.9 |
10.3 |
1.9 |
86.0 |
89.0 |
9.3 |
1.8 |
87.2 |
| Mar-25 |
90.5 |
7.3 |
2.2 |
88.2 |
90.8 |
7.4 |
1.9 |
88.9 |
| May-25 |
88.1 |
10.0 |
2.0 |
86.1 |
89.7 |
8.3 |
2.0 |
87.8 |
| May-25 |
87.0 |
12.3 |
0.7 |
86.3 |
90.9 |
6.3 |
2.9 |
88.0 |
| Sep-25 |
88.2 |
10.3 |
1.5 |
86.7 |
87.8 |
11.1 |
1.1 |
86.7 |
| Nov-25 |
84.5 |
12.5 |
3.0 |
81.5 |
88.8 |
9.3 |
1.9 |
86.9 |
| Table 7: Perceptions and Expectations on Spending- Essential Items |
| (Percentage responses) |
| Survey Round |
Current Perception |
One year ahead Expectation |
| Increased |
Remained Same |
Decreased |
Net Response |
Will Increase |
Will Remain Same |
Will Decrease |
Net Response |
| Nov-24 |
89.1 |
8.9 |
2.1 |
87.0 |
90.0 |
7.9 |
2.1 |
87.9 |
| Jan-25 |
87.9 |
9.5 |
2.6 |
85.4 |
89.5 |
8.2 |
2.3 |
87.2 |
| Mar-25 |
89.8 |
8.0 |
2.2 |
87.6 |
91.2 |
6.9 |
2.0 |
89.2 |
| May-25 |
88.3 |
9.2 |
2.6 |
85.7 |
90.4 |
7.7 |
2.0 |
88.4 |
| May-25 |
86.7 |
11.6 |
1.7 |
85.0 |
92.5 |
4.0 |
3.5 |
89.0 |
| Sep-25 |
88.0 |
9.4 |
2.7 |
85.3 |
89.1 |
9.4 |
1.5 |
87.7 |
| Nov-25 |
84.6 |
12.2 |
3.2 |
81.4 |
88.6 |
9.1 |
2.3 |
86.3 |
| Table 8: Perceptions and Expectations on Spending- Non-Essential Items |
| (Percentage responses) |
| Survey Round |
Current Perception |
One year ahead Expectation |
| Increased |
Remained Same |
Decreased |
Net Response |
Will Increase |
Will Remain Same |
Will Decrease |
Net Response |
| Nov-24 |
57.3 |
18.5 |
24.2 |
33.2 |
68.1 |
19.1 |
12.8 |
55.4 |
| Jan-25 |
57.3 |
19.7 |
23.1 |
34.2 |
68.1 |
19.6 |
12.4 |
55.7 |
| Mar-25 |
58.4 |
19.1 |
22.5 |
35.9 |
69.6 |
18.2 |
12.3 |
57.3 |
| May-25 |
58.3 |
18.6 |
23.1 |
35.2 |
69.3 |
18.4 |
12.3 |
56.9 |
| Jul-25 |
54.7 |
27.9 |
17.4 |
37.2 |
73.6 |
10.1 |
16.4 |
57.2 |
| Sep-25 |
53.0 |
31.4 |
15.7 |
37.3 |
68.3 |
21.0 |
10.8 |
57.5 |
| Nov-25 |
53.8 |
27.8 |
18.4 |
35.5 |
69.6 |
18.6 |
11.7 |
57.9 |
| Table 9: Rural Consumer Confidence Indices |
| Survey Round |
Current Situation Index (CSI) |
Future Expectations Index (FEI) |
| Nov-24 |
96.4 |
123.9 |
| Jan-25 |
98.0 |
124.1 |
| Mar-25 |
100.1 |
125.9 |
| May-25 |
100.0 |
126.2 |
| Jul-25 |
100.6 |
127.7 |
| Sep-25 |
100.9 |
127.9 |
| Nov-25 |
100.8 |
128.6 |
| Table 10: Current Period Median Inflation Perception of the Various Groups |
| |
May-25 |
Jul-25 |
Sep-25 |
Nov-25 |
| Estimate |
SE |
Estimate |
SE |
Estimate |
SE |
Estimate |
SE |
| Overall |
6.3 |
0.17 |
6.3 |
0.17 |
5.9 |
0.13 |
4.6 |
0.12 |
| Gender-wise |
|
|
|
|
|
|
|
|
| Male |
6.3 |
0.17 |
6.3 |
0.17 |
6.0 |
0.18 |
4.4 |
0.15 |
| Female |
6.4 |
0.27 |
6.4 |
0.27 |
5.9 |
0.19 |
4.8 |
0.15 |
| Category-wise |
|
|
|
|
|
|
|
|
| Salaried Employees |
6.7 |
0.35 |
6.7 |
0.35 |
6.7 |
0.43 |
4.5 |
0.26 |
| Self Employed |
6.1 |
0.22 |
6.1 |
0.22 |
6.1 |
0.26 |
4.6 |
0.21 |
| Homemakers |
6.5 |
0.28 |
6.5 |
0.28 |
6.0 |
0.26 |
4.8 |
0.17 |
| Retired Persons |
6.2 |
0.50 |
6.2 |
0.50 |
6.0 |
0.65 |
4.9 |
0.37 |
| Daily Workers |
6.1 |
0.18 |
6.1 |
0.18 |
5.9 |
0.22 |
4.5 |
0.26 |
| Others |
6.4 |
0.23 |
6.4 |
0.23 |
5.7 |
0.2 |
4.6 |
0.24 |
| Age Group-wise |
|
|
|
|
|
|
|
|
| 21 to 29 years |
6.3 |
0.2 |
6.3 |
0.2 |
5.6 |
0.15 |
4.7 |
0.19 |
| 30 to 39 years |
6.3 |
0.28 |
6.3 |
0.28 |
6.1 |
0.26 |
4.7 |
0.16 |
| 40 to 59 years |
6.2 |
0.22 |
6.2 |
0.22 |
6.0 |
0.22 |
4.5 |
0.19 |
| 60 years and above |
6.1 |
0.19 |
6.1 |
0.19 |
6.0 |
0.37 |
4.5 |
0.31 |
| Table 11: One Year Ahead Median Inflation Expectations of Various Groups |
| |
May-25 |
Jul-25 |
Sep-25 |
Nov-25 |
| Estimate |
SE |
Estimate |
SE |
Estimate |
SE |
Estimate |
SE |
| Overall |
8.9 |
0.19 |
7.9 |
0.25 |
7.6 |
0.23 |
6.1 |
0.22 |
| Gender-wise |
|
|
|
|
|
|
|
|
| Male |
8.9 |
0.24 |
8.0 |
0.37 |
7.7 |
0.26 |
6.0 |
0.26 |
| Female |
9.1 |
0.30 |
7.6 |
0.26 |
7.7 |
0.37 |
6.2 |
0.27 |
| Category-wise |
|
|
|
|
|
|
|
|
| Salaried Employees |
9.5 |
0.32 |
7.6 |
0.35 |
8.8 |
0.40 |
6.3 |
0.42 |
| Self Employed |
8.6 |
0.38 |
7.9 |
0.42 |
7.6 |
0.42 |
5.9 |
0.34 |
| Homemakers |
9.0 |
0.30 |
7.9 |
0.3 |
7.7 |
0.38 |
6.1 |
0.27 |
| Retired Persons |
8.8 |
0.59 |
8.9 |
1.02 |
8.0 |
0.77 |
7.1 |
1.09 |
| Daily Workers |
8.5 |
0.34 |
7.1 |
0.36 |
7.4 |
0.40 |
6.0 |
0.39 |
| Others |
8.7 |
0.41 |
7.8 |
0.42 |
8.0 |
0.47 |
6.7 |
0.40 |
| Age Group-wise |
|
|
|
|
|
|
|
|
| 21 to 29 years |
8.8 |
0.22 |
7.6 |
0.34 |
7.7 |
0.39 |
6.3 |
0.32 |
| 30 to 39 years |
9.2 |
0.28 |
7.5 |
0.34 |
7.7 |
0.41 |
6.1 |
0.30 |
| 40 to 59 years |
8.6 |
0.30 |
8.0 |
0.41 |
7.7 |
0.33 |
6.3 |
0.31 |
| 60 years and above |
8.3 |
0.31 |
8.2 |
0.67 |
7.3 |
0.47 |
5.6 |
0.32 |
| Table 12: Household Inflation Expectations – Current Perception and One Year Ahead Expectations |
| Survey Round |
Current Perception |
One Year ahead Expectation |
| Median |
Median |
| Estimate |
SE |
Estimate |
SE |
| Nov-24 |
7.1 |
0.19 |
9.7 |
0.23 |
| Jan-25 |
7.0 |
0.19 |
9.6 |
0.24 |
| Mar-25 |
6.6 |
0.23 |
9.3 |
0.23 |
| May-25 |
6.3 |
0.17 |
8.9 |
0.19 |
| Jul-25 |
5.8 |
0.08 |
7.9 |
0.25 |
| Sep-25 |
5.9 |
0.13 |
7.6 |
0.23 |
| Nov-25 |
4.6 |
0.12 |
6.1 |
0.22 |
| Notes: The table provides estimates and standard errors (SE) for quantitative responses. |
| Table 13: Cross-tabulation of Number of Respondents by Current Inflation Perception and One Year Ahead Inflation Expectations: Nov-25 |
| One Year Ahead Inflation Rate (per cent) |
| Current Inflation Rate (per cent) |
|
<1 |
1-<2 |
2-<3 |
3-<4 |
4-<5 |
5-<6 |
6-<7 |
7-<8 |
8-<9 |
9-<10 |
10-<11 |
11-<12 |
12-<13 |
13-<14 |
14-<15 |
15-<16 |
>=16 |
No idea |
Total |
| <1 |
594 |
107 |
89 |
50 |
53 |
36 |
5 |
1 |
3 |
7 |
19 |
2 |
- |
1 |
2 |
5 |
- |
- |
974 |
| 1-<2 |
74 |
25 |
245 |
79 |
21 |
17 |
- |
5 |
8 |
11 |
2 |
- |
- |
- |
- |
- |
30 |
- |
517 |
| 2-<3 |
97 |
58 |
74 |
347 |
154 |
99 |
20 |
6 |
6 |
1 |
68 |
35 |
23 |
9 |
38 |
40 |
54 |
- |
1129 |
| 3-<4 |
68 |
15 |
32 |
73 |
307 |
178 |
121 |
90 |
68 |
47 |
84 |
23 |
9 |
2 |
3 |
5 |
70 |
- |
1195 |
| 4-<5 |
96 |
17 |
36 |
48 |
102 |
241 |
122 |
75 |
76 |
92 |
30 |
4 |
2 |
4 |
7 |
6 |
79 |
- |
1037 |
| 5-<6 |
204 |
14 |
31 |
23 |
68 |
139 |
150 |
118 |
84 |
57 |
170 |
13 |
2 |
1 |
2 |
5 |
22 |
- |
1103 |
| 6-<7 |
62 |
2 |
6 |
5 |
6 |
20 |
67 |
80 |
74 |
43 |
64 |
9 |
14 |
4 |
4 |
4 |
1 |
- |
465 |
| 7-<8 |
39 |
- |
6 |
5 |
6 |
13 |
6 |
66 |
62 |
58 |
68 |
13 |
5 |
1 |
13 |
3 |
3 |
- |
367 |
| 8-<9 |
27 |
5 |
3 |
2 |
5 |
4 |
1 |
13 |
55 |
38 |
65 |
18 |
29 |
5 |
12 |
8 |
6 |
- |
296 |
| 9-<10 |
64 |
3 |
5 |
3 |
10 |
11 |
3 |
1 |
34 |
89 |
51 |
15 |
7 |
6 |
11 |
7 |
8 |
- |
328 |
| 10-<11 |
104 |
1 |
6 |
5 |
7 |
30 |
2 |
5 |
10 |
36 |
103 |
64 |
57 |
24 |
26 |
128 |
100 |
8 |
716 |
| 11-<12 |
8 |
- |
- |
1 |
1 |
1 |
- |
1 |
- |
- |
1 |
17 |
7 |
5 |
7 |
14 |
9 |
2 |
74 |
| 12-<13 |
12 |
- |
- |
- |
- |
- |
1 |
- |
- |
- |
3 |
3 |
11 |
5 |
7 |
16 |
8 |
1 |
67 |
| 13-<14 |
3 |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
1 |
1 |
- |
4 |
2 |
2 |
13 |
| 14-<15 |
8 |
- |
2 |
- |
- |
1 |
- |
1 |
- |
3 |
2 |
1 |
- |
2 |
15 |
19 |
13 |
3 |
70 |
| 15-<16 |
24 |
- |
1 |
- |
1 |
4 |
- |
1 |
- |
1 |
6 |
- |
- |
1 |
3 |
39 |
82 |
12 |
175 |
| >=16 |
106 |
3 |
5 |
- |
- |
7 |
1 |
2 |
- |
5 |
23 |
- |
- |
- |
1 |
9 |
66 |
- |
228 |
| Total |
1590 |
250 |
541 |
641 |
741 |
801 |
499 |
465 |
480 |
488 |
759 |
217 |
167 |
71 |
151 |
312 |
553 |
28 |
8754 |
|