Reserve Bank of India

aÔÐ*¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð, 2006 (Banking Ombudsman Scheme, 2006)

aÐeþcèÐeþ `QeþÐ dÐD\ÞaÐ `õhï N‡XÞL _Þcï mÞþMÞ[ aNàÒeþ aÞbþ¦Æ :

L. `eÞþQ¯ÆLeþZ, (`õÐeþc÷ÞL `eÞþQ¯Æ) (`õÐeþc÷ÞL jËQÑ) (bËþcÞLÐ)

M. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ `ÐML‡ AjÞaÐ `Ëaàe‡þ @bÞþÒdÐN N‡XÞLeþ `õLÐeþ

N. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*‡¼ AÒa]_

O. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ j®‡¤MÒeþ LÐdàÔaÞ^Þ

P¼. aÔÐ*ç¼ ¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ ]éÐeþÐ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ

Q. @^Þ_ÞÀà¤¯Æ aÞÒeþÐ^Òeþ @`Þmçþ

R. @_ÔÐ_Ô

D`eþ

L. `eÞþQ¯ÆLeþZ

1. aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð 2006Òeþ ÒLDÜ `õªÆÐa eþkÞþRÞ ?

aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð, 2006 aÔÐ*¼ ]éÐeþÐ eËþ`Ð¯ÞÆ[ _ÞÙ½¤ ÒjaÐ jÕ`LàÒeþ aÔÐ*¼ D`ÒbþÐ¦ÆÐcÐÒ_ AZÞ\ÞaÐ @bÞþÒdÐN N‡XÞLeþ jcÐ^Ð_ LeþÐH¼¼Ð

2. aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð mþÐN‡ ÒkþÐBRÞ LÞ ?

SÐ_‡¯ÆÐeþÑ 1, 2006e‡þ HkÞþ ÒdÐS_Ð afarþeþ ÒkþÐBRÞ ¼¼Ð

3. aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf LÞH ?

aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf bþÐeþ[Ñ¯Æ eÞþSbàþ aÔÐ*¼ ]éÐeþÐ _Þd‡¦Æ SÒZ aÔ¦ÞÆ dÞH aÔÐ*¼ ÒjaÐÒeþ _ÞÙ½¤ [öãVÞ S_Þ[ (Ò_B) NõÐkþL*¼ @bÞþÒdÐNN‡XÞLeþ `õ[ÞLÐeþ LeÞþ\Ð«ÞÆ¼¼Ð

4. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ aÞ^ÞL lc[Ð (mÞþNÐmçþ `ÐgÐeþ) @RÞ LÞ ?

aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒkþDR«ÞÆ @wà_ÔÐ¯ÞÆL `õÐ^ÞLÐeþÑ (LèÐjÞ S‡XÞjÞAmþ @Ò\ÐeÞþVÑ) Dbþ¯Æ `l-aÔÐ*¼ J HkþÐeþ D`ÒbþÐ¦ÆÐ*‡¼ jc_ LeÞþaÐeþ lc[Ð HkþÐeþ eþkÞþRÞ¼¼Ð c^Ôy[Ð cÐ^ÔcÒeþ @bÞþÒdÐN jcÐ^Ð_ LeÞþaÐ¼¼ HkÞþ ÒdÐS_Ðeþ mþlÔ Ð

5. ÒLÒ[SZ ÒmþÐL`Ðf*‡¼ _Þd‡¦ÞÆ ]ÞAdÐBRÞ J ÒjcÐÒ_ ÒLDÜWÐÒeþ @ayÐ`Þ[ ÒkþÐBR«ÞÆ ?

ASÞ [ÐeÞþM j‡wÐ, 15 SZ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*‡¼ _Þd‡¦ÞÆ ]ÞAdÐBRÞ HaÕ ÒjcÐÒ_ c‡MÔ[Ó eþÐSÔ eþÐS^Ð_Ñ N‡XÞLÒeþ @ayÐ`Þ[¼¼Ð aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`ÐfcÐ_*¼ WÞLZÐ bþÐeþ[Ñ¯Æ eÞþSbàþ aÔÐ*¼eþ ÒgajÐBVç Òeþ D`mþ•Æ¼¼Ð

6. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð, 2006Òeþ ÒLDÜ aÔÐ*¼cÐÒ_ @«Æb‡þ¦àÆ ?

jcªÆ @_‡jËQÞ[ aÐZÞSÞÔL aÔÐ*¼, AqfÞL NõÐcÔ aÔÐ*¼ J @_‡jËQÞ[ `õÐ\cÞL jcaÐ¯Æ aÔÐ*¼ HkÞþ ÒdÐS_ÐÒeþ @«Æb‡þ¦àÆ @V«ÞÆ¼¼Ð

7. `‡e‡þZÐ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð, 2002 WÐe‡þ _ËA aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð 2006 LÞ`eÞþ bÞþ_ï ?

`Ëaà 2002eþ ÒdÐS_Ð WÐe‡þ _ËA ÒdÐS_Ðeþ `eÞþjeþ aÔÐ`L¼¼Ð @_mþÐB_Òeþ @bÞþÒdÐN ]ÐMmþ LeÞþaÐeþ j‡aÞ^Ð c^Ô _ËA ÒdÐS_ÐÒeþ D`mþ•Æ¼¼Ð @^ÞL[Ó, _ËA ÒdÐS_Ð HL '@`Þmçþ `õÐ^ÞLÐeþÑ*¼ j®‡¤MÒeþ ÒmþÐL`Ðf*¼ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ (award) aÞÒeþÐ^Òeþ Dbþ¯Æ aÔÐ*¼ J @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*‡¼ AÒa]_ LeÞþaÐeþ j‡ÒdÐN ]ÞH¼¼Ð

D`eþ

M. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ `ÐML‡ Aj‡\ÞaÐ @bÞþÒdÐN N‡XÞLeþ `õLÐeþ

8. ÒLDÜ `õLÐeþ aÞaÐ] N‡XÞLeþ aÞQÐeþ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf Leþ«ÞÆ ?

aÔÐ*¼ ÒjaÐÒeþ _Þcï aÀÙ¤[ [öãVÞ aÞQ‡Ô[Þ jÕ`LÙ[ Òd ÒL×ZjÞ aÞaÐ]L‡ aÔÐ*¼ ÒmþÐL`Ðf NõkþZ LeÞþ\Ð«ÞÆ J aÞQÐeþ Leþ«ÞÆ :

ÒQLç, XöÐŒ, aÞmçþ A]Þ Ò]aÐ LÞcèÐ jÕNõkþ LeÞþaÐÒeþ cÐ[öÐ[ÞeÞþ¦Æ aÞfcè LÞcèÐ @`õ]Ð_ B[ÔÐ]Þ;
dÒ\½¤ LÐeþZ _\ÐB Òd ÒL×ZjÞ DÒhÔ `ÐBÜ `õª‡Æ[ ÒkþÐB\ÞaÐ jèÁ¤ cËmþÔaNàeþ Ò_ÐVL‡ @jèÑLó[Þ J HkÞþ ÒjaÐ jLÐÒh LcÞh_ ]ÐaÞ LeÞþaÐ
dÒ\½¤ LÐeþZ _\ÐB, `õ]rþ c‡]öÐN‡XÞL‡ @jèÑLó[Þ J HkÞþ ÒjaÐ `ÐBÜ LcÞh_ ]ÐaÞ LeÞþaÐ¼¼Ð
@«Æc‡MàÑ V*¼Ð Ò`õeþZ (inward remittance) eþ `õ]Ð_Òeþ aÞfcè LÞcèÐ @`õ]Ð_¼¼Ð
XöÐŒ, Ò`-@Xàeþ @aÐ aÔÐ*¼jà ÒQLç Bj‡Ô LeÞþaÐÒeþ aÞfcè LÞcèÐ Bj‡Ô LeÞþaÐÒeþ aÞ$¼f[Ð¼¼Ð
_ÞÒàhÞ[ LÐdàÔ jc¯ÆL‡ @_‡`Ðf_ _ LeÞþaÐ¼¼Ð
NÔÐÒeþÃÞ¤ LÞcèÐ D^Ðeþ `[ö (ÒmþVeþ @$ç¼ ÒLõXÞVç) `õ[Þhöã[Þ `Ðf_Òeþ aÔ\à ÒkþaÐ¼¼Ð
ÒNÐVÞH aÔÐ*¼ LÞcèÐ HkþÐeþ XÐBÒeþœÆ ÒjmÞÕþ HÒSÃ¤ ]éÐeþÐ `õ[ÞsÐ-mÞþMÞ[ aÔÐ*Þ¼=ç¼ j‡aÞ^Ð(FZ J @NõÞc aÐ Ò]¯Æ) Ò]aÐÒeþ aÞfcè LÞcèÐ @j$¼f ÒkþaÐ ¼¼Ð
'`l'eþ ALÐDÃ¤L‡ A¯Æeþ @Z ScÐ `õÐƒÞÆÒeþ aÞfcè, 'ScÐ'eþ @`eÞþÒhÐ^ LÞcèÐ ÒL×ZjÞ aÔÐ*¼ ]éÐeþÐ `eÞþQÐfÞ[ ÒjàbÞÕþjç, LÒeþÃ¤ LÞcèÐ @_ÔÐ_Ô ALÐDÃ¤Òeþ XÞÒ`ÐSÞVç D`Òeþ D`d‡¦Æ j‡^ kþÐeþ Ò]aÐÒeþ eÞþSbàþ aÔÐ*¼ _ÞÒàhÐafÑeþ @-`õ[Þ`Ðf_ ¼¼Ð
eþƒÆÐ_Ñ A¯Æ `õÐƒÞÆ, HLjÒ`àÐV aÞmçþ `eÞþQÐf_Ð LeÞþaÐ, @_ÔÐ_Ô aÞmçþ jÕNõkþ LeÞþaÐÒeþ aÞfcè, S_Þ[ @bÞþÒdÐNN‡XÞL ÒLaf bþÐeþ[Òeþ aÔÐ*¼Òeþ LÐeþaÐeþ LeÞþaÐeþ S_Þ[) eþƒÆÐ_ÑLÐeþÑ*¼ `ÐBÜ D`mþ•Æ¼¼Ð
`õ[ÔÐMÔÐ_ _ÞcÒ«Æ Òaß^ LÐeþZ aÞ_Ð ScÐMÐ[Ð ÒMÐmÞþaÐ `õªÆÐa @NõÐkþÔ LeÞþaÐ¼¼Ð
NõÐkþL*‡¼ d\ÐÒdÐNÔ `Ëaà jËQ_Ð aÞ_Ð Ò]¯Æ/h‡°Æ mþÐN‡ LeÞþaÐ¼¼Ð
HVÞHc/ÒXaÞVç LÐXà `õaràþ_ LÞcèÐ ÒLõXÞVç LÐXà `õaràþ_ aÐa]Òeþ aÔÐ*¼ J HkþÐeþ jkþÐ¯ÆLcÐ_*‡¼ eÞþSbàþ aÔÐ*¼ `le‡þ SÐeÞþ @_‡Ò]hÐafÑÒeþ @jÕmþNï[Ð¼¼Ð
Ò`_j_ç aÞ[eþZÒeþ aÞfcè LÞcèÐ @aÞ[eþZ Ò_B aÔÐƒÆ @bÞþÒdÐNeþ AÒeþÐ` D`Òeþ jÕ`ó¦Æ aÔÐ*¼
aÞe‡þwÒeþ @bÞþÒdÐN (LcàQÐeþÑ j„ÆLÙ[ _‡ÒkþÜ) LÞ«‡Æ, eÞþSbàþ aÔÐ*¼/jeþLÐeþ*¼ ]eþLÐeþ @_‡dÐ¯ÆÑ, VÔÐµÆ `õ[Þ Ò`ÒcÃ¤ NõkþZÒeþ aÞfcè LÞcèÐ NõkþZ LeÞþaÐL‡ `õ[ÔÐMÔÐ_¼¼Ð
jeþLÐeþÑ `õ[ÞbËþ[Þ (jÞL‡ÔeÞþVÞ)eþ ÒcÐQ_Òeþ ÒjaÐeþ aÞfcè LÞcèÐ ÒjaÐÒeþ aÞ$¼f, LÞcèÐ Bj‡Ô LeÞþaÐÒeþ aÞfcè LÞcèÐ Bj‡Ô LeÞþaÐL‡ `õ[ÔÐMÔÐ_¼¼Ð
dÒ\½¤ LÐeþZ aÞ_Ð LÞcèÐ dÒ\ÐQÞ[ Ò_ÐVÞj _Ò]B af`ËaàL ScÐMÐ[Ð at LeÞþaÐ¼¼Ð
ALÐDÃ¤ at LeÞþaÐÒeþ aÞfcè LÞcèÐ at LeÞþaÐL‡ `õ[ÔÐMÔÐ_ LeÞþaÐ¼¼Ð
aÔÐ*¼ ]éÐeþÐ `õarÙþ[ DQÞ[ `w[Þ jÕkÞþ[ÐÒeþ @jÕmþNï[Ð, HaÕ
eÞþSbàþ aÔÐ*¼ ]éÐeþÐ SÐeÞþ ÒkþÐB\ÞaÐ aÔÐ*Þ¼=ç¼ LÞcèÐ @_Ô ÒjaÐ jcèuÞ[ @_‡Ò]hÐafÑL‡ mÕþO_ Le‡þ\ÞaÐ @_Ô ÒdÒL×ZjÞ aÞi¯Æ¼¼Ð

9. `õaÐjÑ bþÐeþ[Ñ¯Æ cÐ_*¼eþ @bÞþÒdÐN N‡XÞL‡ LZ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf aÞQÐeþ Leþ«ÞÆ ?

kÜþ, aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf `õaÐjÑ bþÐeþ[Ñ¯Æ*¼ @bÞþÒdÐNeþ aÞQÐeþ Leþ«ÞÆ ÒdDÜcÐ_*¼eþ bþÐeþ[Òeþ ALÐDÃ¤ @RÞ ÒjcÐ_*¼eþ aÞÒ]he‡þ V*¼Ð Ò`õeþZ ScÐ J @_Ô aÔÐ*¼ jcèuÞ[ LÐdàÔ ¼¼Ð

D`eþ

N. aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf*‡¼ AÒa]_¼¼Ð

10. ÒLÒ[ÒaÒf SÒZ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ @bÞþÒdÐN ]ÐMmþ LeÞþ`ÐeÞþa ?

(d]Þ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*‡¼ aÔÐ*¼ WÐe‡þ HL cÐj c^ÔÒeþ `õ[‡Ôrþeþ _ cÞfÞ\ÐH,) `Òeþ aÔÐ*¼ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*¼ `õ[ÞÒa]_ aÞQÐeþL‡ Ò_aÐeþ LÞcèÐ aÔÐ*¼ @bÞþÒdÐNVÞL‡ MÐeþS LÒeþ, LÞcèÐ aÔÐ*¼ ]éÐeþÐ) @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*‡¼ cÞfÞ\ÞaÐ `õ[‡ÔrþeþÒeþ d]Þ Òj j«‡Æ½¤ _k‡þ@«ÞÆ Ò[Òa aÔÐ*¼Òeþ ÒmþÐL`Ðf*¼ `ÐMÒeþ @bÞþÒdÐN ]ÐMmþ LeÞþ`ÐeÞþÒa¼¼Ð

11. aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ _ÞLVÒeþ @bÞþÒdÐN `Ëaàe‡þ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*‡¼ ÒL×ZjÞ jràþ `ËeþZ LeÞþaÐL‡ `XÞa LÞ ?

aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ _ÞLVÒeþ @bÞþÒdÐN LeÞþaÐ `Ëaàe‡þ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ mÞþMÞ[ bþÐÒa aÔÐ*¼L‡ @bÞþÒdÐN jÕ`LàÒeþ SZÐBaÐ jkþ _ÞS aÔÐ*¼ jkÞþ[ jÞ^ÐjfM HL jÒ«ÆÐiS_L jcÐ^Ð_ `ÐBÜ `õÐ\cÞL `]Òl` Ò_Òa¼¼Ð Ò[Òa OVZÐ OVÞaÐeþ HL aià c^ÔÒeþ @bÞþÒdÐN LeÞþ`ÐeÞþÒa¼¼Ð

12. `Ëaàe‡þ ÒL×ZjÞ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ ]éÐeþÐ h‡ZÐZÞÒeþ jcÐ^Ð_ ÒkþÐB\ÞaÐ jcÐ_ `õj=¼ `‡_aàÐeþ aÔÐ*Þ¼=ç¼ ÒmþÐL`Ðf _ÞLVÒeþ @bÞþÒdÐN ÒkþÐB`ÐeÞþa LÞ ?

_ÜÐ, `Ëaàe‡þ aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ LÐdàÔÐf¯Æ cÐ^ÔcÒeþ jcÐ^Ð_ ÒkþÐB\ÞaÐ jcÐ_ `õj=¼L‡ `‡ZÞ @bÞþÒdÐN LeþÐdÐB`ÐeÞþa _ÐkÚþ¼¼Ð

13. `Ëaàe‡þ ÒL×ZjÞ ÒLàÐV, VöÞa‡Ô_Ðmçþ `ÕQÐ¯Æ[ @aÐ ÒL×ZjÞ _ÔÐ¯ÆÐ^ÞLeþZ*¼ _ÞLVÒeþ yNÞ[ @aÐ $¼BjmþÐ @aÐ aÞQÐeþ _ÞÒàh @aÐ Òhi _ÞÒàh dÐkþÐLÞ HbþfÞ lc[ÐhÑf ÒLàÐV, VöÞa‡Ô_Ðmçþ, `ÕQÐ¯Æ[ @aÐ Òj j„ÆLàÒeþ @bÞþÒdÐN LeþÐdÐB`ÐeÞþa LÞ ?

_Ð

14. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ _ÞLVÒeþ @bÞþÒdÐN LeÞþaÐ `ÐBÜ ÒjbþfÞ ÒL×ZjÞ `õLõÞ¯ÆÐ eþkÞþRÞ LÞ ?

aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ _ÞLVÒeþ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ HL jÐ^Ð LÐNSÒeþ mÞþMÞ[ bþÐÒa @bÞþÒdÐN LeÞþ`ÐeÞþÒa¼¼Ð Òj [Ð*¼ @bÞþÒdÐNL‡ www.bankingombudsman.rbi.org.in Òeþ @_mþÐB_Òeþ c^Ô LeÞþ`ÐeÞþÒa¼¼Ð @aÐ aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ _ÞLVL‡ B-Òcmçþ (e-mail) cÐ^ÔcÒeþ @bÞþÒdÐN LeÞþ`ÐeÞþÒa¼¼Ð @bÞþÒdÐN LeÞþaÐ `ÐBÜ c^Ô HL _ÞwàÐeÞþ[ $¼cà eþkÞþRÞ, dÐkþÐLÞ aÔÐ*¼ N‡XÞLeþ jcªÆ hÐMÐÒeþ D`mþ•Æ¼¼Ð Ò[Òa _ÞwàÐeÞþ[ $¼càÐL‡ D`ÒdÐN LeÞþaÐ Se‡þeþÑ _‡ÒkþÜ¼¼Ð @bÞþÒdÐNLÐeþÑ jcªÆ AahÔL jËQ_ÐL‡ @«Æb‡þ¦àÆ LeÞþaÐ DQÞ[¼¼Ð

15. SÒZ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*¼ ]éÐeþÐ lc[Ð`õÐƒÆ `õ[Þ_Þ^Þ @bÞþÒdÐN ]ÐMmþ LeÞþ`ÐeÞþa LÞ ?

kÜþ, @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*¼ ]éÐeþÐ lc[Ð `õÐƒÆ `õ[Þ_Þ^Þ (JLÞmþ*¼ aÔ[Ñ[) @bÞþÒdÐN ]ÐMmþ LeÞþ`ÐeÞþÒa¼¼Ð

16. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ _ÞLVÒeþ @bÞþÒdÐN LeÞþaÐ `ÐBÜ ÒL×ZjÞ @\à Ò]aÐL‡ `ÒX LÞ ?

_Ð. aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf @bÞþÒdÐNeþ jcÐ^Ð_ `ÐBÜ ÒL×ZjÞ @\à NõkþZ LeþÐdÐH _ÐkÚþ¼¼Ð

17. @bÞþÒdÐN `[öÒeþ ÒLDÜ ÒLDÜ aÞaeþZÑ eþkÞþaÐ AahÔL ?

@bÞþÒdÐN`[öÒeþ @bÞþÒdÐNLÐeþÑeþ _Ðc J WÞLZÐ, ÒdDÜ aÔÐ*¼eþ LÐdàÔÐf¯Æ @aÐ hÐMÐ _ÐcÒeþ @bÞþÒdÐN Le‡þR«ÞÆ [Ðeþ _Ðc J WÞLZÐ, @bÞþÒdÐN DÞ½¤ LÐNS`[ö A]Þ eþkÞþaÐ DQÞ[¼¼Ð @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*¼eþ l[Þeþ `eÞþcÐZ, aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf WÐe‡þ AhÐ Le‡þ\ÞaÐ l[Þ`ËeþZ HaÕ @bÞþÒdÐN jÕ`LÙ[ jèÑLÐÒeþÐ¦ÞÆ A]Þ eþkÞþaÐ DQÞ[¼¼Ð

D`eþ

O) (aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ j®‡¤MÒeþ h‡ZÐZÞ )

18. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf @bÞþÒdÐN `ÐBaÐ `Òeþ L'Z Leþ«ÞÆ ?

@bÞþÒdÐNLÐeþÑ J @bÞþÒdÐN LeþÐdÐB\ÞaÐ aÔÐ*¼ c^ÔÒeþ a‡TþÐcZÐ LeþÐBaÐ `ÐBÜ j«‡Æ½Þ¤LeþZ @aÐ c^Ôy[Ð cÐ^ÔcÒeþ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf `õ¯ÆÐj LeÞþ\Ð«ÞÆ¼¼Ð

19. aÔÐ*ç¼ a‡TþÐcZÐ `ÐBÜ d]Þ `õªÆÐa ]ÞH Ò[Òa LZ Òkþa ?

d]Þ a‡TþÐcZÐeþ (aÔÐ*¼ ]éÐeþÐ `õªÆÐaÞ[) jràþ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*¼ jcªÆ @bÞþÒdÐNL‡ `ËeþZ Le‡þ\ÐH, aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf a‡TþÐcZÐ jràþ @_‡dÐ¯ÆÑ _ÞÒàh_ÐcÐ SÐeÞþ Leþ«ÞÆ dÐkþÐLÞ aÔÐ*¼ HaÕ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*‡¼ cÐ_ÞaÐL‡ k‡þH¼¼Ð

20. d]Þ Q‡¦ÞÆ cÐ^ÔcÒeþ @bÞþÒdÐNeþ $¼BjmþÐ _ ÒkþmþÐ Ò[Òa LZ Òkþa ?

d]Þ ÒNÐVÞH cÐj c^ÔÒeþ @bÞþÒdÐN a‡TþÐcZÐ cÐ^ÔcÒeþ, $¼BjmþÐ _ÒkþmþÐ, Ò[Òa aÔÐ*¼ ÒmþÐL`Ðf `‡_¾¤ aÞQÐeþ _ÞÒàh `õLõÞ¯ÆÐ Aeþc÷ LeÞþÒa¼¼Ð aÞQÐeþ _ÞÒàh Ò]aÐ `Ëaàe‡þ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf @bÞþÒdÐNLÐeþÑ J aÔÐ*¼L‡ ÒjcÐ_*¼eþ `l D`yÐ`_ `ÐBÜ jcªÆ `õLÐeþ j‡ÒdÐN Ò]Òa¼¼Ð

21- _ÞÒàh Ò]aÐ `Ëaàe‡þ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf LZ aÞQÐeþ LeÞþÒa ?

aÞQÐeþ _ÞÒàh NókþÑ[ LeÞþaÐ `ÐBÜ aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf [Ð*¼ _ÞLVÒeþ Dbþ¯Æ `l ]éÐeþÐ Ò`ßW

LeþÐdÐB\ÞaÐ ]mÞþmþ `[öL‡ @_‡^ÔÐ_ LeÞþÒa HaÕ eÞþSbàþ aÔÐ*¼ ]éÐeþÐ SÐeÞþ aÔÐ*Þ¼=ç¼ _Ñ[Þ _ÞÒàh_ÐcÐ _Þ¯ÆcÐafÑ J @_ÔÐ_Ô ]ÞN `õ[Þ ]ó½Þ¤ eþMÞ _ÔÐ¯Æ `õ]Ð_ LeÞþÒa¼¼Ð

D`eþ

P¼) aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ ]éÐeþÐ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ¼¼Ð

22. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ `Òeþ LZ k‡þH ?

@^Þ_ÞÀà¤¯Æ ]ÞAdÞaÐ `Òeþ, HkþÐeþ HL LÞ[Ð _Lmþ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ J @bÞþÒdÐN \ÞaÐ aÔÐ*¼L‡ `WÐdÞa¼¼Ð @bÞþÒdÐNLÐeþÑ c^Ôy _Þ¹¤rÞþL‡ `ËÀà¤ HaÕ @bÞþÒdÐNeþ @«ÞÆc a‡TþÐcZÐL‡ NõkþZ LeÞþaÐ MÐeþS LeÞþaÐ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ D`Òeþ _Þbàþeþ LÒeþ¼¼Ð

23. @bÞþÒdÐNLÐeþÑ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ NõkþZ LÒmþ [ÐL‡ LZ LeÞþaÐL‡ `XÞa ?

d]Þ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*¼eþ NõkþZ ÒdÐNÔ ÒkþmþÐ, Ò[Òa @^Þ_ÞÀà¤¯Æ _LmþL‡ NõkþZ LeÞþaÐeþ 15 ]Þ_ c^ÔÒeþ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ jÕ`ó¦Æ aÔÐ*¼L‡ c^Ôy _Þ¹¤rÞþeþ `ËÀà¤ HaÕ @bÞþÒdÐN a‡TþÐcZÐeþ _Lmþ `WÐBaÐL‡ `XÞa¼¼Ð

24. @^Þ_ÞÀà¤¯Æ NõkþZ jÕ`LÙ[ `[öL‡ `WÐBaÐL‡ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ @^ÞL jc¯Æ Ò_B`ÐeÞþa LÞ ?

kÜþ, @bÞþÒdÐNLÐeþÑ aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf*‡¼ @^ÞL jc¯Æ Ò_aÐeþ LÐeþZ DÒmîþM LeÞþ HL mÞþMÞ[ @_‡ÒeþÐ^ LeÞþ`ÐeÞþa ¼¼Ð

25. @^Þ_ÞÀà¤¯Æ `Òeþ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ d]Þ _ÞSeþ jèÑLó[Þ `[ö `WÐBaÐ `ÐBÜ @^ÞL jc¯Æ cÐN«ÞÆ Ò[Òa aÔÐ*¼ ÒmþÐL`Ðf LZ LeÞþÒa ?

@bÞþÒdÐNLÐeþÑ ]éÐeþÐ @^ÞL jc¯Æ jÕ`LÙ[ @_‡ÒeþÐ^ `[öÒeþ ]hàÐdÐB\ÞaÐ LÐeþZÒeþ aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf j«‡Æ½¤ ÒkþÒmþ (Òj `WÐB\ÞaÐ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ `[öL‡ NõkþZ LeÞþaÐ) Òj `‡_¾¤ 15 ]Þ_eþ @^ÞL jc¯Æ cÕS‡eþ LeÞþ`ÐeÞþÒa¼¼Ð

26. d]Þ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ [Ðeþ ]ÐaÞeþ `ËÀà¤ J @«ÞÆc a‡TþÐcZÐ `ÐBÜ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ `[öL‡ NõkþZ LeÞþ Ò`õeþZ LÒeþ Ò[Òa LZ Òkþa ?

d]Þ aÔÐ*¼ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ (j«‡Æ½¤ k‡þH, Ò[Òa cÐjL c^ÔÒeþ (@bÞþÒdÐNLÐeþÑ [Ðeþ ]ÐaÞeþ `ËÀà¤ @«ÞÆc a‡TþÐcZÐ `ÐBÜ c^ÔªÆ _Þ¹¤rÞþL‡ NõkþZ LeÞþaÐeþ `[öL‡ Ò`õeþZ LeÞþaÐ `Òeþ aÔÐ*¼ç¼ NõkþZ LeÞþaÐ ]Þ_WÐe‡þ) aÔÐ*¼ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ @_‡^ÔÐ_ LeÞþa J aÔÐ*¼ ÒmþÐL`Ðf*‡¼ jËQÞ[ LeÞþa¼¼Ð

27. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ MÐeþS LÒmþ @_Ô aÞLÁ¤ LZ eþkÞþRÞ¼¼Ð

d]Þ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ ]éÐeþÐ SÐeÞþ c^Ôy _Þ¹¤rÞþÒeþ j«‡Æ½¤ _k‡þH Ò[Òa Òj aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ _Þ¹¤rÞþ aÞe‡þwÒeþ @`ÞmþÑ¯Æ `õÐ^ÞLÐeþÑ*‡¼ AÒa]_ LeÞþ`ÐeÞþÒa¼¼Ð

28. ÒmþÐL`Ðf*¼ _Þ¹¤rÞþL‡ MÐeþS LeÞþaÐ `Òeþ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ ÒLàÐV _ÔÐ¯ÆÐ^ÞLeþZ @aÐ @_Ô @^ÞLÐeþÑ*¼ _ÞLVL‡ dÞaÐ `Ëaàe‡þ [Ðeþ @bÞþÒdÐN `õ[ÞaÞ^Ð_ `ÐBÜ ÒL×ZjÞ j‡aÞ^Ð D`mþ•Æ LÞ ?

c^Ôy _Þ¹¤rÞþL‡ SÒZ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ MÐeþS LeÞþaÐeþ `õbþÐa AB_ @_‡dÐ¯ÆÑ @_Ô Ahõ¯Æ J @aÐ `õ[ÞaÞ^Ð_ j‡aÞ^ÐL‡ `õbþÐaÞ[ LeÞþa _ÐkÚþ¼¼Ð

29. d]Þ c^Ôy _Þ¹¤rÞþL‡ aÔÐ*¼ NõkþZ _ LÒeþ ?

HkÞþ ÒdÐS_ÐÒeþ @`ÞmþÑ¯Æ `õÐ^ÞLÐeþÑ*¼ _ÞLVÒeþ @`Þmþ LeÞþaÐeþ aÞfÁ¤ aÔÐ*¼ç¼ _ÞLVÒeþ eþkÞþRÞ¼¼Ð

D`eþ

Q. @^Þ_ÞÀà¤¯Æ aÞe‡þwÒeþ @`Þmþ

30. @`ÞmþÑ¯Æ `õÐ^ÞLÐeþL LÞH ?

bþÐeþ[Ñ¯Æ eÞþSbàþ aÔÐ*¼eþ ÒX`‡VÞ NbþÀà¤eþ ÒkþDR«ÞÆ @`ÞmþÑ¯Æ @^ÞLÐeþÑ¼¼Ð

31. @`Þmþ LeÞþaÐ `ÐBÜ ÒL×ZjÞ jc¯ÆjÑcÐ @RÞ LÞ ?

d]Þ `l c^Ôy _Þ¹¤rÞþÒeþ @j«‡Æ½¤ \ÐH, Ò[Òa @^Þ_ÞÀà¤¯Æ NõkþZ LeÞþaÐeþ 45 ]Þ_ c^ÔÒeþ @`ÞmþÑ¯Æ @^ÞLÐeþÑ*¼ _ÞLVÒeþ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ aÞe‡þwÒeþ @`Þmþ LeÞþÒa¼¼Ð @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*¼ _ÞLVÒeþ `dàÔÐƒÆ LÐeþZ \ÐB _ÞwàÐeÞþ[ jc¯Æ c^ÔÒeþ @`Þmþ `ÐBÜ AÒa]_ LeÞþ`ÐeÞþ _\ÞaÐeþ @`ÞmþÑ¯Æ @^ÞLÐeþÑ kóþ]ÒaÐ^ LÒmþ @bÞþÒdÐNLÐeþÑ*‡¼ Òj 30 ]Þ_ `dàÔ«Æ jc¯Æ Ò]B`ÐeÞþÒa¼¼Ð aÔÐ*¼ [Ðeþ @^Ôl*¼ `ËaàÐ_‡c[Þ LõÒc @`Þmçþ LeÞþ`ÐeÞþÒa [Ð*¼eþ @_‡`yÞ[ÞÒeþ `eÞþQÐf_Ð _ÞÒàhL @aÐ LÐdàÔLÐeþÑ _ÞÒàh @aÐ c‡MÔ LÐdàÔLÐeþÑ @^ÞLÐeþÑ LÞcèÐ D¦Æ ªÆeþeþ @_Ô ÒL×ZjÞ @^ÞLÐeþÑ HkÞþ @`Þmþ LeÞþ`ÐeÞþÒa¼¼Ð

32. @`ÞmþÑ¯Æ @^ÞLÐeþÑ @`Þmþ jkþ LZ Leþ«ÞÆ ?

@`ÞmþÑ¯Æ @^ÞLÐeþÑ QÐkÚþÒmþ

@`ÞmþL‡ `õ[ÔÐMÐ_ LeÞþ`ÐeÞþÒa @aÐ
@`ÞmþL‡ NõkþZ HaÕ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ MÐeþS LeÞþ`Ðeþ«ÞÆ @aÐ
@`ÞmþÑ¯Æ @^ÞLÐeþÑ aÞQÐeþ `ÐBÜ NõkþZ LeÞþ\ÞaÐ ]ÞNL‡ ]ó½Þ¤Òeþ eþMÞ aÔÐ*¼ç¼ ÒmþÐL`Ðf `‡_aàÐeþ _ËA bþÐÒa @bÞþÒdÐNeþ h‡ZÐZÞ LeÞþaÐ _ÞcÒ«Æ [Ð*¼ _ÞLVL‡ @bÞþÒdÐNL‡ @`ÞmþÑ¯Æ @^ÞLÐeþÑ `WÐB`Ðeþ«ÞÆ @aÐ
_Þ¹¤rÞþL‡ `eÞþaràþ_ HaÕ ÒjbþfÞ _ÞÒàh_ÐcÐ dÐkþÐLÞ `eÞþarÙþ[ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ LÐdàÔLÐeþÑ LeþÐBa @aÐ
ÒdÒL×ZjÞ _ÞÒàh dÐkþÐLÞ @bÞþÒdÐNeþ jcÐ^Ð_ `ÐBÜ `õd‡SÔ SÐeÞþ LeÞþ`Ðeþ«ÞÆ¼¼Ð

D`eþ

R) @_ÔÐ_Ô

33. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÒL×ZjÞ `dàÔÐ¯ÆÒeþ @bÞþÒdÐNL‡ MÐeþS LeÞþaÐL‡ jè[§Æ LÞ ?

kÜþ, aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÒL×ZjÞ `dàÔÐ¯ÆÒeþ @bÞþÒdÐNL‡ MÐeþS LeÞþ`ÐeÞþÒa d]Þ [Ð*¼eþ kóþ]ÒaÐ^ k‡þH @bÞþÒdÐNVÞ-

[‡o, aÞeþ¦ÞÆLeþ, `õaq_ÐcËfL @aÐ `dàÔÐƒÆ LÐeþZ _\ÐB @aÐ
@bÞþÒdÐNLÐeþÑ ]éÐeþÐ d‡¦ÞÆd‡¦Æ [`ùeþ[Ð @_‡jeþZ LeþÐ_dÞaÐ @aÐ
aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ c[Òeþ @bÞþÒdÐNLÐeþÑeþ ÒL×ZjÞ @j‡aÞ^Ð aÐ l[Þ ÒkþÐB_ÐkÚþ¼¼Ð
A\ÙL @^ÞLÐeþ Òl[ö aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðfeþ `eÞþjeþ aÐkþÐÒeþ @aÐ
aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ c[Òeþ @bÞþÒdÐNL‡ SVÞf LÒmþ jaÞÒhi [\Ô J Òc×MÞL `õcÐZL‡ aÞQÐeþL‡ _ÞAdÞa HaÕ ÒjbþfÞ @bÞþÒdÐNeþ aÞQÐeþ _ÞÀà¤¯Æ `õLõÞ¯ÆÐ [Ð*¼ _ÞLVÒeþ ÒkþÐB`ÐeÞþa _ÐkÚþ¼¼Ð

34. ÒLDÜ ÒdÐS_ÐÒeþ aÒL¯ÆÐ @bÞþÒdÐNL‡ e‡þS‡ (2006Òeþ _ËA ÒdÐS_Ð LÐdàÔlc ÒkþaÐ `Ëaàe‡þ) LeþÐdÐB`ÐeÞþa ?

`XÞ eþkÞþ\ÞaÐ @bÞþÒdÐNeþ aÞQÐeþ _ÞÀà¤¯Æ HaÕ @^Þ_ÞÀà¤¯Æ j„ÆÐ]_ (aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð 2006 `õbþÐahÐfÑ ÒkþaÐ `Ëaàe‡þ )`Ëaàeþ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð, 1995 J 2002 _Þ¯Æc @_‡dÐ¯ÆÑ SÐeÞþ eþkÞþa ¼¼Ð

35- HkÞþ ÒdÐS_ÐÒeþ eÞþSbàþ aÔÐ*¼eþ bËþcÞLÐ LZ ?

aÔÐ*¼eþ NõÐkþLcÐ_*¼eþ @bÞþÒdÐNL‡ [éeÞþ[ aÔayÐÒeþ jcÐ^Ð_ LeÞþaÐ `ÐBÜ bþÐeþ[Ñ¯Æ eÞþSbàþ aÔÐ*¼ `le‡þ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð `õaràþ_ LeþÐdÐBRÞ¼¼Ð HkþÐ aÔÐ*Þ¼=ç¼ ÒjaÐ J D¦Æ ÒdÐS_Ðeþ _ÞÙ½¤ `õj=¼Òeþ \ÞaÐ @bÞþÒdÐNL‡ jcÐ^Ð_ LeþÐDRÞ¼¼Ð aÔÐ*Þ¼=ç¼ ÒeþN‡Òmþj_ç AœÆ 1949eþ ^ÐeþÐ 35 'L'Òeþ eÞþSbàþ aÔÐ*¼ ]éÐeþÐ SÐeÞþ HkÞþ ÒdÐS_Ð LÐdàÔlc ÒkþÐB\ÞmþÐ¼¼Ð eÞþSbàþ aÔÐ*¼ [Ðeþ LÐdàÔeþ[ aeÞþº¤ @^ÞLÐeþÑ*‡¼ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf bþÐÒa _Þd‡¦ÞÆ LeÞþ`ÐeÞþa HaÕ HkþÐeþ LÐdàÔLÐeþÑ `ÐBÜ `ËÀà¤ `Ð…Þ¤ ÒdÐNÐBa¼¼Ð

36. aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð ÒLÒa `õaràþ_ ÒkþÐB\ÞmþÐ ?

1995 cjÞkþÐÒeþ aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf ÒdÐS_Ð `õ\Òc `õaràþ_ ÒkþÐB\ÞmþÐ HaÕ 2002 cjÞkþÐÒeþ [ÐkþÐeþ `‡_Ó aÞÒhýiZ LeþÐdÐB\ÞmþÐ¼¼Ð N[ 5 aià c^ÔÒeþ `õÐ¯Æ 36 kþSÐeþ @bÞþÒdÐN aÔÐ*ç¼ ÒmþÐL`Ðf*¼ `ÐMÒeþ aÞQÐeþb‡þ¦Æ ÒkþÐBRÞ¼¼Ð