sGnahÂH ÎsaDÂa ›¶åŸsmUh tlt iHeÒeKt ÂehÂcaqÂp Bag kÂÇra ÆhÂqC|ÂÇ

kÂÇ. paten|

K. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt daeKl ÎhÂaXa AeBqRagsmUhÂr DÂrN|

g. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalQl AaqbÂdn|

G. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt AahÂHngt ›¶eø$R^a|

\. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ›¶dan kÂÇra raR^|

c. raR^r ebÂÂprEqt AaÂpEl|

C. AnYanY|

kÂÇ. paten:

1. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacen, 2006 ÎR^ ekÂÇ ekÂÇ suebÂDÂa AagbÂIxahÂHqC?

ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacen, 2006 ÎR^ ÎbÂZqkÂÇ AagbÂqIxaR^a ekÂÇCuman ÎsXar ÎVÂÇøt ¢¶ahÂqkÂÇ kÂÇra AeBqRag en}pe„ kÂÇrat shÂaR^ kÂÇqr|

2. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacen kÂÇaRvkÂÇrE ÆhÂqCqn?

ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacen 2006r 1 januXarEr prahÂH bÂlbÂz ÆhÂqC|

3. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal ÎkÂÇan?

ÎbÂZekÂÇZ ÎsXar ekÂÇCuman ø_ef ebÂcuYetr oÂprt ¢¶ahÂqkÂÇ daeKl kÂÇra AeBqRag en}pe„ kÂÇerbÂQl BartER^ erjaBv ÎbÂZqkÂÇ enqR^ag kÂÇra ÎlakÂÇjqnhÂH hÂ’l ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal|

4. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr AahÂHngt VÂÇmta AaqCqn?

ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr A»v nYaeR^kÂÇ kÂÇtv#Ö AaqC| AeBqRag smUh duqR^a pVÂÇr majt Aaqlacnar Ñara smaDÂan kÂÇrar ÎVÂÇøt ÎlakÂÇÂpaql ÎbÂZkÂÇ kÂÇtv#ÂpVÂÇ Aar_ ¢¶ahÂkÂÇ duqR^a pVÂÇqkÂÇ tlb kÂÇerb paqr|

5. ekÂÇman sZKYkÂÇ ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal enqR^ag kÂÇra ÆhÂqC Aar_ ÎtoqlakÂÇ kÂÇ’t kÂÇ’t AaqC?

Aaejr taerKQl 15 jn ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal enqR^ag kÂÇra ÆhÂqC Aar_ ÎbÂeCBagqr kÂÇaRvalR^rajYsmUhÂr rajDÂanEt AXe>št| ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr kÂÇaRvalR^smUhÂr eFkÂÇna erjaBv ÎbÂZkÂÇr ÎXbÂcahÂHft ÎÂpaXa RabÂ|

6. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacenr ADÂEnt ÎkÂÇanqbÂar ÎbÂZkÂÇkÂÇ A™úBvU„$ kÂÇra ÆhÂqC?

skÂÇqla sUcEBu„$ bÂaeNejYkÂÇ ÎbÂZkÂÇ, ›¶aqdeLkÂÇ gaXlER^a ÎbÂZkÂÇ Aar_ sUcEBu„$ ›¶aTemkÂÇ smbÂaR^ ÎbÂZkÂÇ smUh whÂH Aacenr ADÂEnt samer ÎlaXa ÆhÂqC|

7. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacen, 2006 Aar_ pureN ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacen, 2002r majt ÂpaTvkÂÇY ekÂÇ?

ntun AacenKnr eb™>ar Aar_ persr Aagr 2002r AacentQkÂÇ bÂÓeKen eb™>#t| whÂH ntun Aacent An`lahÂHn AeBqRag daeKlr suebÂDÂa rKa ÆhÂqC| tduÂper ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr raR^t sä† nhÂql ÎbÂZkÂÇ bÂa ¢¶ahÂkÂÇ duqR^a ÂpVÂÇhÂH AaÂpEl kÂÇerb praQkÂÇ wkÂÇ ‘wqÂpqlf ATeref’ gFnr suebÂDÂao se§eb† kÂÇra ÆhÂqC|

K. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt daeKl kÂÇra AeBqRagr ›¶kÂÇar

8. ÎkÂÇqnDÂrNr ebÂbÂad ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ebÂqbÂcna kÂÇqr?

ÎbÂZekÂÇZ ÎsXar lgt jeixt tlt edR^a ÎdaS-ø_efsmUhÂr AeBqRag ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ebÂcarr bÂaqb ¢¶hÂN kÂÇerb paqr|

• fkÂÇa-AnadaR^ bÂa fkÂÇa AadaR^ ATbÂa ÎckÂÇ, ÏaPÂÇf, ebÂl hÂHtYaedr ÎVÂÇøt AtYaeDÂkÂÇ BaqX kÂÇra plmr ÎVÂÇøt;
• kÂÇm mUlY bÂgvr Înaf ARTa ¢¶hÂN nkÂÇra bÂa Îtqn ÎsXar bÂaqb kÂÇemCn ebÂcra;
• muìa ARTa ¢¶hÂN nkÂÇra bÂa Îtqn ÎsXar bÂaqb kÂÇemCn ebÂcra;
• AaBY™úrEN BaqX Λ¶ert fkÂÇa AnadaR^ bÂa AadaR^r ÎVÂÇøt kÂÇra plm;
• ÏaPÂÇf`, ÎÂp-Aivar bÂa ÎbÂZkÂÇarC` ÎckÂÇ Aaed hÂH•CuY kÂÇrat Ak#ÂÇtkÂÇaRv ÎhÂaXa bÂa hÂH•CuY kÂÇrat plm kÂÇra;
• kÂÇmvrt Æh TaekÂÇbÂlgER^a enDÂvaert smR^kÂÇ AXÐa kÂÇra;
• Îgrae°f Aar_ ÓeâkÂÇ AXÐa kÂÇerql;
• ÎbÂZqkÂÇ eleKtBaqX AagbÂqIxaXa bÂa ›¶tYVÂÇ ebÂø$R^ wqjq°f kÂÇTa edR^amqt AagbÂIxabÂlgER^a ebÂeB§ suebÂDÂaraeL AagbÂIxabÂQl AVÂÇm hÂ’ql ATbÂa AagbÂIxaoqt plm kÂÇerql;
• ÎbÂZqkÂÇ tdarkÂÇ kÂÇer TkÂÇa kÂÇaqr°f bÂa AnY eRqkÂÇaqna wkÂÇaiH°ft smuzÂp§ DÂn jma nkÂÇra, jma TkÂÇa fkÂÇa ›¶dan nkÂÇerql bÂa erjaBv ÎbÂZkÂÇr enqdvLna AnusrN nkÂÇrar ÎVÂÇøt, ÎbÂZkÂÇr Æsqt TkÂÇa ÎCeBZc` ATbÂa kÂÇqr°f wkÂÇaiH°ft TkÂÇa jmar ÎVÂÇøt sud ›¶qRajY hÂ’bÂ;
• ebÂqdLE ÎbÂZkÂÇr ÎVÂÇøt bÂaehÂrr pra AhÂa smuzÂp§ DÂn ¢¶hÂN kÂÇrat, bÂaehÂrr pra AhÂa ebÂl ÎhÂâelZ kÂÇrat, ebÂl sZ¢¶h kÂÇrat plm kÂÇerql;
• ÎkÂÇaqna ÆbÂDÂ kÂÇarN AebÂhÂqn ÎbÂZkÂÇt wfa jma ehÂcaÂp KuelbÂQl Amae™ú hÂ’ql;
• ¢¶ahÂkÂÇkÂÇ AagtER^a smuect jannE enedR^aQkÂÇ ÎkÂÇaqna cajv AadaR^ kÂÇerql;
• w ef wm/qiebÂf kÂÇaiv bÂa Îø$eif kÂÇaiv bÂYXhÂarr ÎVÂÇøt ÎbÂZkÂÇ bÂa tar ADÂEn>š sZ>šaqbÂaqr erjaBv ÎbÂZkÂÇr nEet-enqdvLnasmUh AnusrN nkÂÇerql;
• ÎÂpÌnr DÂn ebÂtrN nkÂÇra bÂa ebÂtrNt plm kÂÇra kÂÇaRvhÂH oÂjr-AaÂpe„ pRvaR^ paqlQg whÂH ebÂSR^qfa ÎbÂZkÂÇr daeR^Ö ehÂcaqÂp pergeNt hÂR^ (ekÂÇä ÎbÂZkÂÇ kÂÇmvcarEr nhÂR^);
• erjaBv ÎbÂZkÂÇ/crkÂÇaqr ebÂcraDÂrqN kÂÇrr r*Âpt AadaR^ edR^a fkÂÇa ¢¶hÂN nkÂÇerql bÂa ¢¶hÂN kÂÇrat plm kÂÇerql;
• crkÂÇarE ›¶rtBUet hÂH•CuY kÂÇrat plm kÂÇerql bÂa A>¤EkÂÇar kÂÇerql, ÎsXat gaeÂPÂÇlet kÂÇerql bÂa ÎsXa AagbÂIxabÂQl sVÂÇm nhÂ’ql;
• ÎkÂÇaqna ÂpRvYa¸ kÂÇarN nTkÂÇaQkÂÇ ATbÂa AagtER^a jannE enedR^aQkÂÇ eRqkÂÇaqna jma wkÂÇaiH°f bÂá kÂÇerbÂQl Îjar kÂÇerql;
• wkÂÇaiH°f bÂá kÂÇerql bÂa plmQkÂÇ bÂá kÂÇerql
• ÎbÂZkÂÇr Ñara enDÂvaert ‘ÎPÂÇR^ar Λ¶kÂÇefC kÂÇ’i’ AnusrN nkÂÇerql; Aar_
• ÎbÂZekÂÇZ bÂa AnYanY ÎVÂÇøt ›¶qRajY hÂ’bÂlgER^aQkÂÇ erjaBv ÎbÂZqkÂÇ e>šr kÂÇer edR^a enqdvLna bÂa nEetsmUh BZg kÂÇra ÆhÂqC bÂuel BbÂa eRqkÂÇaqna ebÂSR^t;

9. ›¶bÂasE BartER^r AeBqRag ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ebÂqbÂcna kÂÇerbÂqn?

hÂR^, BartER^ ÎbÂZkÂÇ wkÂÇaiH°f TkÂÇa eRqkÂÇaqna ›¶bÂasE BartER^r bÂaehÂrr pra AhÂa raeL jma bÂa ÎbÂZkÂÇr lgt jeixt eRqkÂÇaqna AeBqRag ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ¢¶hÂN kÂÇerb paqr|

g. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalQl AaqbÂdn

10) ÎkÂÇetR^a wjn AeBqRagkÂÇarEqR^ AeBqRag daeKl kÂÇerb paqr?

ÎbÂZkÂÇ kÂÇt#vÂpVÂÇkÂÇ AeBqRagkÂÇarEqR^ AeBqRagr ebÂSqR^ jqnaXar paCt wkÂÇ mahÂr smR^ sEmar eBtrt ÎbÂZkÂÇr pra ÎkÂÇaqna iH„r naÂpaql bÂa ÎbÂZqkÂÇ AeBqRag nakÂÇc kÂÇerql ATbÂa ÎbÂZqkÂÇ ›¶dan kÂÇra iH„rt sä† nhÂ’ql AeBqRagkÂÇarE1R^ ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt AeBqRag daeKl kÂÇerb paqr|

11. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt Îgacr edR^ar AaqgqR^ AeBqRagkÂÇarEqR^ ekÂÇbÂa ctv pUrN kÂÇerb laqg ÎnekÂÇ?

ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt Îgacr edR^ar AaqgqR^ wfa sq™úaSjnkÂÇ smaDÂanr bÂaqb AeBqRagkÂÇarEqR^ enja namt eleKtBaqX enjr AeBqRagsmUh ÎbÂZkÂÇ kÂÇtv#ÂpVÂÇr ocrt daeKl kÂÇraqta jr_rE| ebÂcaRv ebÂSR^qfa iH¾X ÎhÂaXar paCt wbÂCrr enDÂvaert smR^sEma okÂÇel ÎRaXar AaqgqR^ AeBqRagkÂÇarEqR^ ÎRqnQkÂÇ nhÂokÂÇ AeBqRag daeKl kÂÇerb laqg|

12. eRqkÂÇaqna wgrakÂÇE ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql Aagqt mEmaZsa kÂÇer ÎRaXa ebÂSR^r sqt wqkÂÇ wfa ebÂSR^ wjn AeBqRagkÂÇarEqR^ ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt daeKl kÂÇerb paqrqn?

nahÂH, Aagqt ÎkÂÇaqna wjn ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr kÂÇaRvalqR^ mEmaZsa kÂÇer ÎTaXa wqkÂÇ wfa ebÂSR^r oÂprt AeBqRagkÂÇarEqR^ AeBqRag daeKl kÂÇerb ÎnaXaqr|

13. ÎkÂÇaqna Aadalt, eÉ’bÂuqnl bÂa mDÂY>štakÂÇarE bÂa eRqkÂÇaqna PÂÇ’ramr ocrt ebÂqbÂcnaDÂEn Æh TkÂÇa bÂa eRqkÂÇaqna smTvbÂan Aadalt, eÉ’bÂuqnl, mDÂY>štakÂÇarE bÂa PÂÇ’ramr Ñara smaDÂan ÎhÂaXa bÂa raR^ ÎÂpaXa bÂa cuixa™ú es»a™ú laB kÂÇra ebÂSR^r oÂprt ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt AeBqRag kÂÇerb paerqn?

ÎnaXaer|

14. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt AaqbÂdn kÂÇrar bÂaqb ÎkÂÇaqna ›¶eø$R^a AaqC ÎnekÂÇ?

saDÂarN bÂga kÂÇagjt enkÂÇaQkÂÇ eleK wjn AeBqRagkÂÇarEqR^ ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt AeBqRag daeKl kÂÇerb paqr| tduÂper AeBqRagkÂÇarEqR^ AnlahÂHn (www.bankingombudsman.rbi.org.in)t bÂa ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalQl hÂH-ÎmhÂHl kÂÇerb paqr| hÂHR^ar bÂaqdo AeBqRag daeKl kÂÇrar bÂaqb >¤Ek#ÂÇt ›¶-pø AaqC eRqbÂar skÂÇqla ÎbÂZkÂÇt iHÂpl»| whÂH ›¶-pøqbÂar bÂYXhÂar kÂÇraqfa AXqLY bÂaDÂYtamUlkÂÇ nhÂR^| AeBqRag pøt AXqLY skÂÇqla AaXLYkÂÇER^ tTY se§eb† Æh TaekÂÇb laqg|

15. AeBqRagkÂÇarEqR^ kÂÇt#vÖ›¶a¸ ›¶eteneD enqR^ag kÂÇerb paqrqn?

Âpaqr| AeBqRagkÂÇarEqR^ kÂÇt#vÖ›¶a¸ ›¶eteneDÂr (iHekÂÇlr bÂaehÂqr) ÎRaqged AeBqRag daeKl kÂÇerb paqr|

16. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt AeBqRag daeKlr bÂaqb ekÂÇbÂa bÂYR^ bÂhÂn kÂÇerb laqg ÎnekÂÇ?

nahÂH nalaqg| ¢¶ahÂkÂÇr AeBqRag en}pe„r bÂaqb ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ÎkÂÇaqna macul nlR^|

17. AaqbÂdnt ekÂÇ ekÂÇ ebÂLd tTY TaekÂÇb laqg?

AeBqRagkÂÇarEr nam Aar_ eFkÂÇna, eR ÎbÂZkÂÇr ebÂr_q» AeBqRag Ana ÆhÂqC ÎshÂH ÎbÂZkÂÇr bÂa LaKar nam, eFkÂÇna, tTY sh AeBqRag iH¾Xr kÂÇarN, AeBqRagkÂÇarEqR^ sëuKEn ÎhÂaXa ÎlakÂÇcanr ›¶k#ÂÇet Aar_ persr, ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr pra AaLa kÂÇra skÂÇah Aar_ AeBqRagkÂÇarEqR^ ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr Ñar ›¶a¸ skÂÇah maen lm bÂuel ÎGaSNa|

G. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr ocrt ÎmakÂÇdvma

18. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr Ñara AeBqRag ¢¶hÂN kÂÇrar paCt ekÂÇ hÂR^?

ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql AeBqRagr lgt jeixt ÎbÂZkÂÇ Aar_ AeBqRagkÂÇarEr majt mEt-mat kÂÇer bÂa mDÂY>šta kÂÇer wkÂÇ bÂujabÂuejr cue„$qr ebÂSR^qfa smaDÂanr bÂaqb AagbÂIxahÂH enqR^|

19. Red ÎbÂZqkÂÇ AeBqRagkÂÇarEQl ekÂÇbÂa suqRag AagbÂIxahÂH ÎtetR^a ekÂÇ hÂR^?

Red (ÎbÂZqkÂÇ AagbÂqIxaXa) smaDÂanr ctv AeBqRagkÂÇarEr bÂaqb ¢¶hÂNqRagY hÂR^ Îtq™ú ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ÎshÂH smaDÂanr tTY s<¤elt ÎbÂZkÂÇ Aar_ AeBqRagkÂÇarE duqR^a pVÂÇhÂH maenbÂlgER^a wkÂÇ AaqdL Anuqmadn kÂÇqr Aar_ AeBqRagr cuixa™ú mEmaZsa hÂR^|

20. Red bÂujabÂuejr cue„$r Ñara mEmaZsa nhÂR^ Îtq™ú AeBqRagqfa ekÂÇ hÂ’bÂ?

Red wmahÂr eBtrt AeBqRagqfa cue„$r Ñara smaDÂan nhÂR^ ÎtetR^a ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql wfa raR^ ›¶danr bÂaqb ›¶qc†a hÂatt lR^| whÂH raR^ ›¶danr AaqgqR^ ÎlakÂÇÂpaql ÎbÂZkÂÇ Aar_ AeBqRagkÂÇarEQl Rue„$ sZgt suqRag Îgacrqfa iHÞaÂpnr bÂaqb AagbÂIxaR^|

21. wfa raR^ ›¶dan kÂÇrar Aagt ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ekÂÇ ebÂqbÂcna kÂÇqr?

wfa raR^ ›¶dan kÂÇerbÂQl ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalkÂÇ AeBqRagr lgt jeixt pVÂÇhÂH daeKl kÂÇra ›¶tYVÂÇ neTÂpøhÂH shÂaR^ kÂÇqr| BartER^ erjaBv ÎbÂZkÂÇr Ñara jaer kÂÇra ÎbÂZekÂÇZ AahÂHn Aar_ hÂHR^ar bÂYXhÂar s<ÇpkÂÇvER^ nEet-enqdvLna Aar_ AnuqdL, magv dLvn Aar_ ÎtqnkuÂÇXa AnY kÂÇarkÂÇ smUh eRqbÂar ebÂcar ›¶dan kÂÇrar >¤aTvt AaXLYkÂÇ bÂuel BbÂa hÂR^|

\. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ›¶dan kÂÇra raR^

22. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql wfa raR^ ›¶dan kÂÇrar paCt ekÂÇ hÂ’bÂ?

raR^ ›¶dan kÂÇrar paCt raR^r wfa kÂÇeÂp AeBqRagkÂÇarEQl Aar_ Aanqfa AeBqRagr lgt jeixt ÎbÂZkÂÇqfaQl RabÂ| whÂH raR^ s<ÇpUNv bÂaqb ¢¶hÂN cuixa™ú smaDÂankÂÇ maen ÎlaXa bÂa raR^qfakÂÇ nakÂÇc kÂÇra wR^a AeBqRagkÂÇarEr enja mu„$ es»a™ú|

23. Red AeBqRagkÂÇarEr bÂaqb raR^qfa ¢¶hÂNqRagY hÂR^ Îtq™ú AeBqRagkÂÇarEqR^ ekÂÇ kÂÇerb laegbÂ?

Red AeBqRagkÂÇarEr bÂaqb raR^qfa ¢¶hÂNqRagY hÂR^ Îtq™ú raR^r ›¶eteleÂp hÂatt prar 15 ednr eBtrt Îtor AeBqRagr s<ÇpUNv Aar_ cuixa™ú smaDÂan laB kÂÇerqCa bÂuel wKn raR^ ¢¶hÂN pø AeBqRagr lgt jeixt ÎbÂZkÂÇ kÂÇt#vÂpVÂÇQl Λ¶rN kÂÇerb laqg|

24. raR^ ¢¶hÂN pø Λ¶rNr bÂaqb AeBqRagkÂÇarEqR^ smR^sEma bÂ#e» kÂÇraqfa ebÂcaerb paqrqn?

hÂR^ paqr| ÎshÂH smR^sEma bÂ#e» kÂÇerbÂQl kÂÇarN dLvahÂH AeBqRagkÂÇarEqR^ ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalQl eleKt pø Λ¶rN kÂÇerb paqr|

25. raR^ ¢¶hÂN Λ¶rNr bÂaqb smR^sEma bÂ#e» ebÂcaer AeBqRagkÂÇarEqR^ Λ¶rN kÂÇra pø ÎÂpaXar paCt ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ekÂÇ kÂÇerbÂ?

Red ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql AeBqRagkÂÇarEqR^ smR^sEma bÂ#e» bÂaqb dqLvaXa kÂÇarNt sq™úa† hÂR^ (raR^ ¢¶hÂN kÂÇrar bÂaqb Î›¶rN kÂÇra pør ÎVÂÇøt) Îtq™ú prXtvE 15 ednr smR^ bÂ#e»r ›¶aTvnat ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql Anuqmadn jnab paqr|

26. Red AeBqRagkÂÇarEqR^ raR^ s<ÇpUNv Aar_ cuixa™ú smaDÂanr bÂaqb ¢¶hÂN kÂÇrar pø Λ¶rN kÂÇqr ÎtetR^a ekÂÇ hÂ’bÂ?

Red ÎbÂZkÂÇ ÎshÂH raR^t sä† hÂR^ Îtq™ú wmahÂr eBtrt (AeBqRag kÂÇra ebÂSR^t edR^a raR^ s<ÇpUNv Aar_ cuixa™ú smaDÂanr bÂaqb maen ÆlqCa bÂuel AeBqRagkÂÇarEqR^ Λ¶rN kÂÇra raR^ ¢¶hÂN pø ÎÂpaXar paCr pra) ÎbÂZqkÂÇ ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ›¶dan kÂÇra raR^ Aa™úerkÂÇtaqr >¤EkÂÇar kÂÇer l’b paqr|

27. Red AeBqRagkÂÇarEqR^ ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr raR^ maen nlR^ Îtq™ú prXtvE smR^qCaXat AeBqRagkÂÇarEqR^ ekÂÇbÂa sahÂaRv ebÂcaerb paerbÂqn?

Red ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql ›¶dan kÂÇra raR^t AeBqRagkÂÇarE sä† nhÂR^ Îtq™ú Îto ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr es»a™úr ebÂÂperqt ‘wqÂpqlf AT’eref’r ocr caeÂpb paqr|

28. Red AeBqRagkÂÇarEqR^ raR^ nakÂÇc kÂÇqr Îtq™ú Îto enjr AeBqRagkÂÇ Æl sahÂaRY Aar_ perøaNr ÎkÂÇaqna Aadalt, PÂÇ’ram bÂa ›¶celt Æh TkÂÇa AahÂHnr gâEr eBtrt pra kÂÇtv#ÂpVÂÇr ocr cÂpat ekÂÇbÂa bÂaDÂa Aaeh perb ÎnekÂÇ?

raR^ A¢¶ahÂY kÂÇrar perNett AaqbÂdnkÂÇarEqR^ AnY ÎkÂÇaqna sahÂaRY >šl Aar_/bÂa perøaN ebÂcrar ÎVÂÇøt ÎkÂÇaqna bÂaDÂar s#e† nkÂÇqr|

29. Red ÎbÂZqkÂÇ raR^ ¢¶hÂN nkÂÇqr ÎtetR^a ekÂÇ hÂ’bÂ?

whÂH Aacenr ADÂEnt ‘wqÂpqlf AT’eref’r ocrt AaÂpElr bÂaqb ÎbÂZkÂÇr AaqbÂdn daeKl kÂÇrar suebÂDÂa AaqC|

c. raR^r ebÂr_q» AaÂpEl

30. ‘wqÂpqlf AT’eref’ ÎkÂÇan hÂR^?

BartER^ erjaBv ÎbÂZkÂÇr ÎiÂpuef gXNvr hÂ’l ‘wqÂpqlf AT’eref’|

31. AaÂpElr bÂaqb AaqbÂdn kÂÇrar ekÂÇbÂa smR^sEma AaqC ÎnekÂÇ?

Red raqR^ eRqkÂÇaqna wkÂÇÂpVÂÇkÂÇ VuÂǧ kÂÇqr Îtq™ú raR^ laB kÂÇrar 45 ednr eBtrt ‘wqÂpqlf AT’eref’r oÂprt raR^qfar ebÂr_q» ‘wqÂpqlf AT’eref’ paqr| Red ‘wqÂpqlf AT’eref’ AeBqRagkÂÇarEqR^ enDÂvaert smR^t AaÂpEl nkÂÇrar RqTaÂpRu„$ kÂÇarN AaqC bÂuel sqäa† hÂR^ Îtq™ú prXtvE AeDÂkÂÇtm 30 ednr smR^ Anuqmadn kÂÇerb paqr|

ÎbÂZqkÂÇ AaÂpEl kÂÇerbÂQl hÂ’ql ÎtoqlakÂÇr ÎcR^arqmn bÂa Îtor AnuÂpe>šett percaln sÌalkÂÇ bÂa kÂÇaRvbÂahÂE sÌalkÂÇ bÂa muKY kÂÇaRvbÂahÂE ebÂSR^a bÂa AnY ÎkÂÇaqna sm pdmRvdar AeDÂkÂÇarE bÂYe„$r AagtER^a Anuqmadn laB kÂÇerb laegbÂ|

32. ‘wqÂpqlf AT’eref’qR^ ÎkÂÇqndqr AaÂpEl pRvaqlacna kÂÇqr?

‘wqÂpqlf AT’eref’qR^

(1) AaÂpEl Kaerj kÂÇerb paqr bÂa

(2) AaÂpEl Anuqmadn kÂÇer raR^ perhÂar kÂÇerb paqr bÂa

(3) ‘wqÂpqlf AT’eref’qR^ eRqfa drkÂÇarE bÂa ÎRagY bÂuel BaqX Îtq™ú enqdvLsh ntun mEmaZsar bÂaqb ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalQl ebÂSR^qfa Λ¶rN kÂÇerb paqr bÂa

(4) raR^qfa bÂdel kÂÇerbÂQl ›¶qR^ajnER^ enqdvL edb paqr bÂa kÂÇaRvkÂÇrE ÎhÂaXaQkÂÇ raR^qfa slna-slen kÂÇerb paqr|

(5) ÎRagY bÂuel BbÂa AnY ÎkÂÇaqna bÂYX>ša ¢¶hÂN kÂÇerb paqr|

C. AnYanY

33. ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql wfa AeBqRag eRqkÂÇaqna mUhÂUtvqt nakÂÇc kÂÇerb paqrqn?

hÂR^ paqr| ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpaql eRqkÂÇaqna pRvaR^qt wfa AeBqRag nakÂÇc kÂÇerb paqr Red Îto ebÂqbÂcna kÂÇqr ÎR Îtor ocrt kÂÇra AeBqRagqfa

(1) àr_ÖhÂEn, julum kÂÇra, dureBseámUlkÂÇ bÂa pRva¸ kÂÇarNebÂhÂEn bÂa

(2) AeBqRagkÂÇarEqR^ AeBqRagqfa ebÂqbÂcna kÂÇrat shÂqRaegta nkÂÇerql bÂa

(3) ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr d#e†t AeBqRagkÂÇarEr ÎkÂÇaqna ÎlakÂÇcan, Ket bÂa AsuebÂDÂa ÎhÂaXa nahÂH bÂuel DÂarNa hÂql bÂa

(4) ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr we„$R^arr gâEr bÂaehÂrt bÂa

(5) ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpalr d#e†t AeBqRagkÂÇarEqR^ jefl ›¶k#ÂÇetqr tTY sm#» Aar_ Îm=eKkÂÇ saVÂÇE ›¶maNsh AeBqRagqfa Îtor ebÂqbÂcnar bÂaqb daeKl kÂÇerqC eRqfa ebÂcarr ÎRagY bÂuel BbÂa nhÂR^|

34. ÎkÂÇanKn Aacenr ADÂEnt AmEmaZest (ntun Aacen 2006r ›¶qRajY ÎhÂaXar Aagr) AeBqRagsmUh ebÂqbÂcY hÂ’bÂ|

AmEmaZest Æh TkÂÇa (qbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacen 2006 kÂÇaRvkÂÇrE ÎhÂaXar Aagqt Anuqmadn ÎhÂaXa) AeBqRag Aar_ raR^ kÂÇaRvkÂÇrE ÎhÂaXa raR^smUh Aagr ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacen 1995 Aar_ 2002r enR^manuser ebÂqbÂcY hÂ’bÂ|

35. whÂH AacenKnr lgt jeixt ÎhÂaXaQkÂÇ BartER^ erjaBv ÎbÂZkÂÇr BUemkÂÇa ekÂÇ?

BartER^ erjaBv ÎbÂZqkÂÇ ÎbÂZkÂÇ ¢¶ahÂkÂÇskÂÇlr ojr-AaÂpe„ traeú¤t kÂÇrar >¤aTvt ÎbÂZkÂÇr kÂÇaRv›¶NalE enKut kÂÇrar manqsqr ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacen susZGb» kÂÇer gIx edqC| ÎbÂZekÂÇZ ÎsXa Aar_ Aacent ebÂqLSBaqX enDÂvaert kÂÇra AeBqRagsmUh en>pe„ kÂÇrar bÂaqb erjaBv ÎbÂZqkÂÇ ›¶et>šangt Aar_ AahÂHnE mUlnEet AagbÂIxahÂHqC|

ÎbÂZekÂÇZ Îràqlacn w" 1949 cnr dPÂÇa 35wr ÎRaqged ekÂÇCuman enqdvLna >p† kÂÇer ed BartER^ erjaBv ÎbÂZqkÂÇ whÂH AacenKn ›¶NR^n kÂÇerqC| BartER^ erjaBv ÎbÂZqkÂÇ hÂHR^ar ÎjY‡ ebÂSR^a kÂÇmvEskÂÇlkÂÇ ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal ehÂcaqÂp enqR^ag kÂÇerqC Aar_ hÂHR^ar PÂÇlaPÂÇl s<ÇpUNvr*qÂp PÂÇldaR^kÂÇ ÎhÂaXaqta lVÂÇY kÂÇerqC|

36. ÎkÂÇetR^ar pra ÎbÂZekÂÇZ ÎlakÂÇÂpal Aacenr Aar<©eN ÆhÂeCl?