G[rskB ns/ fBgNkok
gqDkbhnK
fe;/ th
d/;a ftZu ok;aNoh g/w?IN gqDkbh dk ftek; eoB bJh T[; d/;a dk e/Idoh p?Ie ukbe
;aesh dk ezw eodk j?. foiaot p?Ie nkc fJzvhnk (nkoHphHnkJhH) B/ Gkos dk e/Idoh
p?Ie j'D d/ Bks/ ftek; dh fJj G{fwek fBGk fojk j? ns/ fJ; B/ fJe ;[oZfyns, m';
ns/ e[;ab g/wI?N gqDkbh bJh eJh gqeko dh gfjb ehsh j?. fJ; ;pzX ftu tko tko
g[ZS/ ikD tkb/ e[M ;tkb n?cHJ/HfeT{ d/ o{g ftZu j/mK g/;a ehs/ ik oj/ jBL-
1- g/w?IN
gqDkbh eh j? <
g/w?IN
gqDkbh fJe nfijh ekoiftXh j? i' G[rskB eoB tkb/ ns/ bkG T[mkT[D tkb/ dofwnkB
g?;/ d/ NqK;co B{z nk;kB pDkT[Idh j? fi; d[nkok bkG T[mkT[D tkb/ gqsh G[rskB
eoB tkbk nkgDh d/Ddkoh dh fizaw/tkoh s'I w[es j[zdk j?. g/wI?N gqDkbh fJekBwh
ftu wkb ns/ ;/tktK pdb/ G[rskB d' d[sock pjkt B{z ;zGt pDkT[Idh j?.
2- fe;/
g/w?IN gqDkbh d/ fejV/ fejV/ nzr jB <
g/w?IN
gqDkbhnK ftu T[j d;skt/i fiBQK okjhI G[rskB ehsk ik ;edk j?, T[j fB:w ns/
gqfefonktK i' fJBQK G[rskBK pko/ ikDekoh gqdkB eod/ jB, ;akfwb j[zd/ jB.
3- G[rskB
eoB bJh g/wI?N gqDkbh dh tos'I e'D e'D eo ;edk j? <
g/w?IN
gqDkbhnK dh tos'I ftneshnK, p?IeK ezgBhnK, ;oekoK nkfd d[nkok fJe d{;o/ B{z
e'Jh G[rskB eoB bJh ehsh iKdh j?. d{i/ ;apdK ftZu, fi; fe;/ B/ th fe;/ d{;o/
B{z e'Jh G[rskB eoBk j't/ sK T[j nfij/ G[rskB bJh g/w?IN gqDkbh d/ fe;/ th o{g
dh tos'I eo ;edk j?.
4- nfij/
fejV/ Yzr jB fiBQK d[nkok e'Jh rkje p?IeK okjhI G[rskB eo ;edk j? <
Gkos
ftZu G[rskB Bedh, u?e, fvwKv vokcaN, eo?fvN ekov, v?fpN ekovK ns/ p?Ieo; B{z
fJb?eNqkfBe jdkfJsK d/ e/, i' rkje tb'I nfijk G[rskB eod/ jB d[nkok ehsk ik
;edk j?. fJb?eNqkfBe jdkfJsK d[nkok S'N ns/ tko tko ehs/ ikD tkb/ G[rskB
fJb?eNqkfBe czv NqK;co (JhHn?cHNhH), fJb?eNqkfBe ebhnfozr ;oft; (JhH;hHn?;H)
okjhI ns/ tZv/ G[rskB ohnb NkJhw r'q; ;?Nbw?IN (nkoHNhHihHn?;H) okjhI ehs/ ik
;ed/ jB. Gkos ftZu e[M p?IeK B/ fJzNoB?N okjhI fJb?eNqkfBe nkXko s/ s/iah Bkb
czv NqK;co bJh e[M p?Ifezr ;/tktK d/DhnK ;a[o{ eo fdZshnK jB.
5- id'I
e'Jh d/Ddko fe;/ b?Ddko B{z u?e ikoh eodk j?, sK G[rskB fet/I ehsk iKdk j? <
u?e
okjhI G[rskB dh gqfefonk T[d'I nkozG j' iKdh j? id'I e'Jh d/Ddko gqkgs-eosk B{z
nkgDk fBZih u?e ikoh eodk j?. nkgDh n;b oew d/ G[rskB bJh u?e gqkgs eoB tkbk
T[; u?e B{z nkgD/ p?Ie yaks/ ftu iwQK eotkT[Idk j?. i/eo gqkgs eosk dk yaksk
T[;/ ;aafjo d/ T[;/ p?Ie ftZu j't/ sK p?Ie d/ nzdo{Bh gqpzX d[nkok czv T[; d/
yaks/ ftu iwQK eo fdZs/ iKd/ jB. i/eo gqkgs eosk T[;/ ;afjo iK fe;/ j'o ;afjo
d/ fe;/ j'o p?Ie ftu j't/ sK T[; dk p?Ieo ebhnfozr jkT{; okjhI d/Ddko d/ p?Ie
s'I czv fJeZmk eoBk :ehBh pDkT[Idk j?.
6- ebhnfozr
jkT{; eh j[zdk j? <
ebhnfozr
jkT{; p?IeK dh nfijh n?;';hJ/;aB j? i' fe;/ fJe ;afjo|EK s/ tZy tZy p?Ie
;akyktK dofwnkB p?IeK okjhI G[rskB B{z nk;kB pDkT[Idk j?. fJj p?Ieo; bJh fJeZm/
fwb p?mD dk e/Idoh ;EkB j? fiZE/ T[j fJe d{i/ s/ ikoh u?eK dh ndbk pdbh d[nkok czv
dk dkntk eod/ jB. nfijh gqfefonk B{z ebhnfozr gqfefonk fejk iKdk j?. nkw
s"o s/ fe;/ fJe p?Ie B{z ebhnfozr gqfefonk dk fJzukoi fB:[es ehsk iKdk j?.
uko wjKBroK ns/ e[M j'o gqw[Zy ;afjoK ftZu foiaot p?Ie nkc fJzvhnk ebhnfozr
jkT{; dh ekotkJh dh d/y-Gkb eo fojk j?. nkgDh gqfefonk d/ ;zukbD bJh jo/e ebhnfozr
jkT{; d/ nkoHphHnkJhHd[nkok fBoXkfos fJe' fij/ fB:w jB. u?IeK okjhI G[rskB B{z
;zGt pDkT[D bJh d/;a Go ftZu 1000 s'I tZX ebhnfozr jkT{; ezw eo oj/ jB. fJBQK
dk gqpzX nkoHphHnkJh ;N/N p?Ie nkc fJzvhnk ns/ ;oekoh y/so d/ j'o p?IeK d[nkok
ehsk iKdk j?.
7- fJ;
ebhnfozr gqfefonk ftZu fezBk ;wk bZrdk j? <
nkw
s"o s/ i/eo fe;/ u?e dk G[rskB T[;/a ;afjo ftZu (b'eb u?e) ehsk ikDk j?,
sK fJ; ftu 2 iK 3 fdB bZrd/ jB. e[M tZv/ ;afjoK ftu jkJh t?fb:{ ebhnfozr Bkw dh
gqfefonk T[gbpZX j? i' u?e ebhnfozr d/ uZeo B{z T[;/ fdB g{ok eo fdzdk j? s/
u?e iwQK eotkT[D tkbk rkje B{z nrbh ;t/o B{z ok;ah dk fJ;s/wkb eoB dh nkfrnk
j[zdh j?. gozs{ fJ; jkJh t?b:{ ebhnfozr ekoi y/so dk x/ok pj[s ;hws j[zdk j?
ns/ fJj w[Zy tgkoe y/soK dhnK ;akyktK ftu jh T[gbpZX j?, fit/I fe w[zpJh ftZu
BkohwkB g[nkfJzN y/so ftu ns/ BthI fdZbh eBkN gb/; ftZu.
pkjob/
u?eK bJh 3 s'I 10 fdB dk ;wK bZr ;edk j?. foiaot p?Ie B/ p?IeK B{z nkgDh u?e
e[b?e;aB gkfb;h gqukfos eoB dh ;bkj fdZsh j? sK i' rkjeK B{z gsk ub ;e/ fe
T[BQK B{z fJ;s/wkb eoB bJh ok;ah ed'I T[gbpZX j't/rh. ;kXkoD ;w/I s'I tZX d/oh
bJh p?Ie rkjeK B{z w[nktiak d/D bJh fizaw/tko jB. (Gkt/I rkje B/ fJ; dh wzr Bk
th ehsh j't/).
8- eh
G[rskB bJh u?eK d/ fJ;s/wkb eoB bJh rkje Bz{ e'Jh ch; d/Dh gt/rh <
u?eK
d[nkok G[rskB gqkgs eoB tkb/ B{z nkgD/ p?Ie okjhI czv jkf;b eoB bJh e[M ch;
d/Dh g?Idh j?. ;EkBe u?eK bJh e'Jh ch; BjhI bJh iKdh . pkjob/ u?eK bJh p?Ie e[M
ch; b?Idk j? i' i' u?e dh ok;ah ns/ T[; ;EkB s/ fBoGo eodh j? ok;ah t;{b ehsh
ikDh j[zdh j?. p?IeK d[nkok bJh ikD tkbh ch; pko/ c?;bk fJzvhnB p?Ie
n?;';hJ/;aB iK y[d p?Ie eod/ jB. p?IeK bJh ch; dk ;afvT{b gqekf;as eotkT[Dk th
iao{oh j?.
9- Bedh ns/
u?eK d/ gq:'r s'I fpBK G[rskB fet/I ehsk ik ;ed/ jB <
d' iK d'
s'I tZX gZyh dofwnkB G[rskB u?eK d/ gq:'r fpBK fJb?eNqkfBe jdkfJsK d[nkok ehsh
ik ;edk j?. nfij/ c[Neb G[rskBK B{z ;zGt pDkT[D bJh T[gbpZX ftXhnK jB,
fJb?eNqkfBe; czv NqK;co, fJb?eNqkfBe ebhnfozr ;oft;, e?qfvN|v?fpN ekov nkfd.
10- eh fe;/
p?Ie dk rkje fe;/ d{;o/ p?Ie dk J/HNhHn?wHfJ;s/wkb eo ;edk j? <
jK, i/eo
rkje d/ p?Ie dk J/HNhHn?wHtkb/ p?Ie Bkb nfijk gqpzX j?. fJ; ;w/I ;N?Iv nb'B
J/HNhHn?wHpj[s E'V jB ns/ nkw s"o s/ nfij/ ;N?Iv nb'B J/HNhHn?wH p?Ie dh
fJwkos ftZu jh bZr/ j'J/ jB. fe;/ d{;o/ pI?e dk J/HNhHn?wHp?Ie dh fJwkos ftZu
jh bZr/ j'J/ jB. fe;/ d{;o/ p?Ie dk J/HNhHn?wHfJ;s/wkb eoB bJh nkw s"o s/
rkje s'I fJzNou/Ii ch Bkw dk ;oft; ukoi fbnk iKdk j?.
11- ehHJ/HNhHn?wH
dh tos'I e/tb Bed ok;ah eYtkT[D bJh ehsh iKdh j? <
Bed
ok;ah eYtkT[D s'I fJbktk, J/HNhHn?wHdh tos'I :{NhfbNh fpbK d/ G[rskB bJh,
yakfsnK dofwnkB czvi NqK;co bJh, yakfsnK ftZu u?e ns/ Bed ok;ah iwQK eotkT[D
bJh, pekJ/ dh ikDekoh b?D bJh ns/ eJh soQK d/ j'o p?Ifezr b?D d/D bJh
J/HNhHn?wH Xkoe p?Ie rkjeK B{z d/Dk ukj[D, bJh ehsh ik ;edh j?.
12- g/w?IN
gqDkbhnK ftZu eo?fvN|v?fpN ekovK dh eh G{fwek j? <
eo?fvN|v?fpN
ekovK dh tos'I d/;a ftZu jo gk;/ j' ojh j? feT[Ife T[j Bedh ns/ u?eK s'I fpBK
;kwkB ns/ ;/tktK pdb/ G[rskB eoB dk nk;kB ;kXB jB. p?Ie nkgD/ rkjeK B{z eo?fvN
ekov ikoh eod/ jB. fijVh tgkoe ;z;Ek eo?fvN|v?fpN ekovK B{z G[rskB bJh ;theko
eodh j? T[j nkgD/ p?Ie okjhI rkje d/ p?Ie s'I ok;ah jkf;b eodk j?.
13- v?fpN
ekov ns/ eo?fvN ekov ftzu eh nzso j? <
v?fpN
ekov fJe nfijk ekov j? fi; dh gj[zu f;ZXh yaks/ sZe j?. (G[rskB dh ok;ah s[ozs
yks/ *u'I eZNh iKdh j? ) v?fpN ekov Xkoe e/tb nkgD/ yaks/ ftZu pekJ/ d/ pokpo
dh b?D d/D eo ;edk j?. d{i/ gk;/, eo?fvN ekov ftZu fJj gqpzX j? fe ekov dh
tos'I eoB tkb/ B{z fpb dh g{oh ok;ah iK nKf;ae s"o s/ fe;asK ftu eo?fvN
fwb iKdk j?.
14- JhHn?cHNhH
eh j? <
fJb?eNqkfBe
czv NqK;co (JhHn?cHNhH) fJe nfijh gqDkbh j? fi; okjhI e'Jh th i' fe;/
ftensh|ezgBh nkfd B{z G[rskB eoBk ukj[zdk j?, nkgD/ p?Ie ik e/ Bed ok;ah iwQK
eotk ;edk j? iK nkgD/ yaks/ ftZu' gqkgs eosk|b?Ddko d/ yaks/ ftu f;ZX/ jh czvia
NqK;co eoB bJh jdkfJsK|nfXeko d/ ;edk j?. nfij/ czv NqK;co bJh p/Bsh eod/ ;w/I
g{o/ t/otk fit/I fe gqkgseosk dk Bkw, p?Ie yaksk ;zfynk, yaks/ dh fe;w (pus iK
ukb{ yaksk), p?Ie dk Bkw, ;afjo, ;akyk dk Bkw nkfd, d/Dk ukjhdk j? sK i' ok;ah
mhe soQK ns/ s/iah Bkb gqkgs eosk d/ yaks/ ftZu gj[zu ikt/. JhHn?cHNhH;/tk
nkoHphHnkJhHd[nkok gqdkB ehsh iKdh j?.
15- eh w?I
Gkos ftZu fes/ th czv NqK;co eotkT[D bJh JhHn?cHNhHdh tos'I eo ;edk jK<
fJ; ;w/I
czv NqK;co bJh JhHn?cHNhH;[ftXk d/;a ftu brGr 15 gqw[Zy ;afjoK ns/ e;fpnK ftZu
T[gbpZX j?. fJe j'o ft;a/; gqDkbh fi; B{z ft;a/;a JhHn?cHNhH gqDkbh fejk iKdk
j?, nXhB 200 s'I tZX ;afjoK ftu eJh j'o u[fBzdk ;akyktK i' p?IeK d/ ezfgT{No
B?Ntoe s/ jB, B{z fJb?eNqkfBe czv NqK;co d/ dkfJo/ ftu fbnKdk frnk j?. nfij/
;afjoK ns/ ;akyktK dk t/otk ;pzXs p?IeK ns/ nkoHphHnkJhHdh t?p;kJhN s'I gqkgs ehsk
ik ;edk j?.
16- JhHn?cHNhHokjhI
czv NqK;co ftu fezBk ;wK bZrdk j?<
nkw
s"o s/ T[; fdB iK tZX s'I tZX nrb/ ezw tkb/ fdB czv NqK;co j' iKd/ jB ns/
fJj nfij/ czv NqK;co bJh ehsh p/Bsh d/ ;w/I s/ fBoGo eodk j?. fJ; gfjb{ pko/
rkje B{z czv NqK;co dh p/Bsh eod/ ;w/I nkgD/ p?Ie s'I gZeh ikDekoh b? b?Dh
ukjhdh j?.
17- eh
JhHn?cHNhHokjhI czv NqK;co bJh e'Jh ch; oZyh rJh j? <
p?Ie nkw
s"o s/ j'o ;/tktK, fit/I fe fvwKv vokcaN, g/ nkovo nkfd dh soQK JhHn?Iv
NhH bJh e[M gq';?f;zr ch; b?Id/ jB. fJj ch; ok;ah ns/ p?Ie rkje dofwnkB ;pzX s/
fBoGo eodh j?. gozs{ fJ; ;w/I foiaot p?Ic nkc fJzvhnk d[nkok ubkJ/ ik oj/
ebhfnozr jkT{;K ftu nfij/ czv NqK;co dh gq';?f;zr bJh p?IeK s'I bJh ik ojh g{oh
ch; nkoHphHnkJhHB/ w[nkc eo fdZsh j?. fJ; B/ fB;afus jh p?IeK bJh th gq';?f;zr
youk ftZu ewh ehsh j?.
18- w?I czv
gqkgs eoB bJh|G[rskB eoB bJh fJb?eNqkfBe ebhfnozr f;;Nw dh tos'I fe;/ gqeko eo
;edk jK <
fJb?eNqkfBe
ebhnfozr f;;Nw (JhH;hHn?;H) c[Neb G[rskB eoB dh gqDkbh j? i' fJe' fij/ nB/e
G[rskBK|gqkgshnK, fiZE/ jo/e G[rskB pko pko ns/ s[bBkswe s"o s/ xZN ok;ah
dk j't/, bJh gq:'r ehsh iKdh j?. fJj ;[ftXk fBZih ftneshnK d[nkok czv NqK;co dh
pikfJ ezgBhnK ;oekoh wfjefwnK d[nkok SZvhnK gqkgshnK|G[rskB eoB bJh T[fuZs j?.
JhH;hHn?;H;[ftXk Gkos ftZu 47 e/IdoK s/ T[gbpZX j? fi; dh ;zukbD nkoHphHd[nkok
T[BQK ;EkBK s/ ehsk ik fojk j? fiZE/ nkoHphHnkJhHnkgD/ ebhnfozr jkT{;K dk gqpzX
eodk j? ns/ j'o e/IdoK ftZu ;N/N p?Ie nkc fJzvhnk ns/ fJ; d/ ;jkfJe p?Ie fJ; dk
;zukbD eod/ jB. JhH;hHn?;H B{z nZr/ j'o d' fe;wK ftu tzfvnK frnk j?, **JhH;hHn?;H(eo?fvN)
i' fBih ftneshnK|fteo/sktK B{z tZv/ G[rskB bJh j?, ns/ JhH;hHn?;H(v?fpN) i'
fBZih ftneshnK s'I tZv/ :{NhfbNh G[rskB gqkgs eoB bJh j?.
19- JhH;hHn?;H(eo?fvN)
eh j? <
JhH;hHn?;H(eo?fvN)
nXhB e'Jh ftnesh|ezgBh nkgD/ p?Ie yaks/ ftu'I f;ZX/ jh eJh ;ko/ gqkgs eoB
tkfbnK d/ p?Ie yaks/ ftZu G[rskB eo ;edk j?. T[dkjoD bJh, ezgBhnK
JhH;hHn?;H(eo?fvN) dh tos'I ;w/I ;w/I s/ nkgD/ fBt/;aeK B{z bkGK;a ns/ ftnki d/
G[rskB bJh eodhnK jB. fJ;/ soQK p?IeK ns/ ;oekoh wfjefwnK tor/ w[bkiws d/D tkb/
JhH;hHn?;H(eo?fvN) d[nkok nkgD/ eowukohnK B{z jo wjhB/ sByakjK dk G[rskB eod/
jB. fteo/sktK B{z tko tko ehs/ ikD tkb/ G[rskB th ftXh Bkb ehs/ ik ;ed/ jB. fJ;
wzst bJh G[rskB eoB tkb/ ftnesh|ezgBh B{z gqkgsh b?D tkb/ ftnesh d/ p?Ie yaks/
dk t/otk jk;b eoBk g?Idk j?. G[rskB ezgBh dh ;ogq;sh eoB tkb/ p?Ie okjhI ehsk
iKdk j? ns/ nfij/ p?IeK B{z fJj ;[fB;afus eoBk g?Idk j? fe ezgBh d/ yakfsnK ftu
fe;/ yak; ;?INbw?IN dh ok;ah d/ G[rskB bJh g{oh oew j? iK BjhI. ;ogq;s p?Ie
ne;o T[jh p?Ie j[zdk j? fiZE/ ezgBh dk yaksk uZb fojk j[zdk j?.
20- JhH;hHn?;H(v?fpN)
eh j? <
JhH;hHn?;H(v?fpN
) dk gq:"r fiankdkso :{NhfbNh ezgBhnK fit/I fe N?bhc[B ezgBhnK, fpibh
ezgBhnK nkfd. d[nkok nkgD/ rkjeK d/ yaks/ u'I f;ZX/ jh fpbK dh ndkfJrh bJh
G[rskB gqkgs eoB bJh ehsk iKdk j?. Bedh iK u?e okjhI G[rskB eoB dh pikJ/ e'Jh
th rkje (ftnesh ns/ ezgBhnK) fpb dh ndkfJrh f;ZX/ jh nkgD/ p?Ie yaks/ ftu'I
fpibh w[jZJhnk eotkT[D tkfbnK|ezgBh|p'ov d/ yaks/ ftZu eoB dk ftebg u[D ;edk
j?. fJ; wzst bJh rkje B{z :{NhfbNh ezgBh B{z fJe noih d/Dh g?Idh j?(p;aos/ T[;
ezgBh B/ JhH;hHn?;H(v?fpN) dk ftebg b? oZfynk j't/) fi; ftZu T[; p?Ie yaks/ dk
t/otk fdZsk j't/ fi; ftu'I jo wjhB/|d' wjhB/ d/ fpb dh oew f;ZX/ jh eZNh ik
;edh j?. nfij/ t/ot/ B{z rkje d/ T[; p?Ie d[nkok gqwkfDs ehsk iKdk j? i' fJ;
ftXh okjhI G[rskB eoB dk ftebg oZydk j?. fJe tko nfijk ftebg d/D s'I pknd
:{NhfbNh ezgBh rkje d/ p?Ie B{z ;bkj fdzdh j? fe T[j fpb G[rskB bJh nzfsw fwsh
B{z rkje d/ yaks/ u'I fpb dh oew eZN e/ ezgBh d/ nkgD/ yaks/ ftu NqK;co eo
d/t/. nfijk ;ogq;s p?Ie d/ yaks/ B{z eo?fvN d/ e/ ehsk iKdk j? fijVk fe w[V
ne;o T[jh p?Ie j[zdk j? fi; e'b gqkgs eosk ezgBh dk yaksk j[zdk j?. n;b fpb
gfjbK dh soQK jh rkje d/ gs/ s/ jh G/fink iKdk j?.
21- eh
JhH;hHn?;Hdh tos'I eoB bJh e'Jh ch; fBoXkos j? <
fJ; ;w/I
nkoHphHnkJhH B/ p?IeK B{z JhHn?cHNhH dh soQK ;ko/ gq';?f;zr ukofii w[nkc eo
oZyh jB. gozs{ p?IeK B{z nkgD/ ekog'o/N rkjeK s'I fJj ukofii b?D dh S{N j?.
22- e'Jh
n?BHnkoHnkJhHGkos ftZu XzB fe; gqeko G/i ;edk j? <
n?BHnkoHnkJhH
d/ o{g ftu e'Jh th ftnesh fe;/ ftd/;ah ftub/ p?Ie d[nkok gqdkB ehshnK ikD
tkbhnK ;[ftXktK nB[;ko ;kXkoD p?Ifezr u?Bb; okjhI XzB Gkos ftu G/i ;edk j?.
ftebg ti'I, e'Jh n?BHnkoHnkJhHfe;/ nfXfeqs wBh NqK;co J/izN (n?wHNhHJ/H) okjhI
th XzB G/i ;edk j?. jkb jh ftZu p?IeK B/ g?; wzrtkT[D d/ T[sgkd nozG ehs/ jB i'
e[M jh xzfNnK nzdo czv NqK;co B{z ;zGt pDkT[Id/ jB.
23- p?Ie
nkgD/ b?D d/D bJh G[rskB fe; gqeko eod/ jB <
nkw
s"o s/ p?IeK dofwnkB b?D d/D (rkjeK Bkb ;pzXs b?D d/D BjhI ) tZvh ok;ahnK
bJh j[zdk j? ns/ fJ; bJh nfij/ b?D d/D B{z tZv/ czv NqK;co fejk iKdk j?. n;b
czv NqK;co nkoHphHnkJhHe'b p?IeK d/ yakfsnK okjhI j[zdk j?. fJ; wzst bJh p?Ie
nkgD/ yaks/ ftZu'I fJe d{i/ B{z u?e ikoh eod/ jB fiBQK s/ ebhnfozr jkT{; okjhI
ekotkJh ehsh iKdh j?. ftebg d/ s"o s/ T[j tZvhnK ok;ahnK bJh G[rskB gqDkbh
dh tos'I eo ;ed/ jB fi; B{z ohnb NkJhw r'q; ;?Nbw?IN f;;Nw fejk iKdk j? fi;
okjhI s[ozs czvi NqK;co j' iKd/ jB. fJj gqDkbh fBZih ftneshnK ns/ ezgBhnK bJh
JhHn?cHNhH gqDkbh dh soQK fJb?eNqkfBe jdkfJsK s/ nkXkos j?.
24- ohnb
NkJhw r'q; ;?Nbw?IN f;;Nw eh j? <
Gkos
ftZu wkou 2004 s'I ;a[o{ ehsk frnk ohnb NkJhw rq'; ;?Nbw?IN f;;Nw
(nkoHNhHihHn?;H) fJe nfijk f;;Nw j? fi; okjhI p?IeK d[nkok nkgD/ yaks/ ftZu'
d{;o/ p?Ie d/ yaks/ ftu czv NqK;co bJh fJb?eNqkfBe jdkfJsK ikoh ehshnK ik
;edhnK jB. nkoHNhHihHn?;H f;;Nw dk ;zukbD nkoHphHnkJhHd[nkok ehsk iKdk j? s/
fJj p?eK dofwnkB e[;ab ns/ rsh;ahb czv NqK;co d[nkok T[BQK d/ ftZsh ezw eki B{z
;"yk pDkT[Idk j?. fit/I fe fJ; d/ Bkw s'I jh ;g;aN j?, czv NqK;co ohnb
NkJhw d/ nkXko s/ tkgodk j?. fJ; bJh g?;k gqkgs eosk e'b s[ozs gj[zu iKdk j?
ns/ gqkgs eosk d/ p?Ie dh fiazw/tkoh j? fe T[j d' xzfNnK d/ nzdo nzdo T[; d/
yaks/ B{z eo?fvN d/t/.
25- eh
ftneshrs s"o s/ nkoHNhHihHn?;H okjhI G[rskB ehsk ik ;edk j? <
jK, fe;/
th ftnesh d[nkok nkgD/ p?Ie okjhI nkoHNhHihHn?;H;ehw nXhB czvi NqK;co ehs/ ik
;ed/ jB. jkbK fe fJj ;ehw tZvhnK ok;ahnK d/ NqK;co bJh pDkJh rJh j? gozs{ efmB
;w/I ftu xZN ok;ah d/ NqK;co bJh th rkje nkoHNhHihHn?;H;ehw dk gq:'r eo ;ed/
jB. nkoHNhHihHn?;HnXhB b?D d/D pko/ xZN ok;ah ns/ tZvh ok;ah dh e'Jh gfoGk;ak
BjhI fdZsh rJh j?. 31 i[bkJh, 2005 B{z Gkos d/ 40 ;afjoK ns/ e;fpnK ftu 7500
p?Ie ;akyktK ftu nkoHNhHihHn?;H;[ftXk T[gbpZX ;h. wkou, 2006 sZe nkoHphHnkJh
tb'I xZN' xZN 10,000 p?Ie ;akyktK ftu nkoHNhHihHn?;H;[ftXk T[gbpZX eokT[D dh
:'iBk j?. fJ; ;w/I p?Ie dhnK ;kohnK nkoHNhHihHn?;H d[nkok czv NqK;co ftu ;woZE
BjhI jB. i' rkje fJ; ;[ftXk dk fJ;s/wkb eoBk ukj[zdk j? T[; B{z nkgD/ p?Ie ftu
ik e/ fJj gsk brkT[Dk ukjhdk j? fe eh T[; d/ nkgD/ p?Ie ns/ gqkgs eosk dk p?Ie
nkoHNhHihHn?;H okjhI czv NqK;co bJh ch; b? ;ed/ jB. gqkgs eosk d/ yaks/ ftu
ok;ah d/ d/o Bkb iwQK j'D ekoB rkje ftnki dh wzr eodk j?.
26- g/w?IN
f;;Nw nXhB rkje ;/tktK ;pzXh f;aekfJs bJh w?B{z fe; B{z fwbDk ukjhdk j?<
nkgDh
f;aekfJs d/ fBgNko/ bJh rkje B{z nkgD/ p?Ie e'b ikDk ukjhdk j?. f;aekfJs pko/
;zs';aiBe T[so|ekotkJh dh xkN dh ;{os ftZu rkje B{z nkoHphHnkJhHd/ ;EkBe dcaso
ftu f;aekfJs fBtkoD ;?b i/eo j't/ e'b ikDk ukjhdk j? . rkje nkgDh f;aekfJs d/
fBtkoD bJh p?Ifezr Uwpv;w?B d/ dcaso ftu th ik ;edk j?.
27- u?e Nqze;aB
eh j? <
d;skt/iK
dh G"fse ndbk pdbh s'I fpBK fJb?eNqkfBe vkNk|gqsh o{g iK d'jK s/ nkXkfos
p?IeK dofwnkB u?e ebhfnfozr ns/ ;?Nbw?IN d/ f;;Nw B{z u?e Nqze/;aB fejk iKdk
j?.
28- u?e
Nqze;aB p?Ie rkjeK bJh fe; gqeko bkGdkfJe j? <
p?Ie
rkje nkgD/ u?eK B{z S/sh ebhno eotk ;eDr/ feT[Ife u?e Nzqe;aB f;;Nw
(;hHNhHn?;H) ftZu Nh O 0 b'e ebhnfozr ns/ Nh O 1 fJzNof;Nh ebhnfozr T[gbpZX j?.
feT[I ;hHNhHn?;H s[ozs ns/ ;t? ukfbs gqfefonk ;zGt pDkT[dk j?, fJ; bJh p?IeK
ns/ rkjeK B{z xZN you/ s/ ok;ah t;{b j' iKdh j?. p?IeK bJh ;hHNhHn?;H s/
nkXkfos Bt/I T[sgkd ns/ ;/tktK g/;a eoBk th ;zGt j' ;edk j?. p?IeK B{z fwbkB
eoB dh xZN iao{os ns/ ebhnfozr ftu X'ykXVh s/ puD dk nfsfoes bkG fwbdk j?.
29- g/w?IN
gqDkbhnK ftu nkoHphHnkJhHdh eh G{fwek j? <
nkoHphHnkJh
g/w?IN gqDkbhnK dk fBohye ns/ fB:qzse dh G{fwek s'I fJbktk T[sgq/oe ;zukbe ns/
tos'I eoB tkb/ s'I fJbktk ;?Nbw?IN p?Ie dh G{fwek th fBGk fojk j?.
nkoHphHnkJhHd/;a ftu G[rskB bJh e[;ab ns/ ;[oZfyns Bt/I sohfenK B{z bkr{ eoB dh
brksko gfjb eodk fojk j?. nkoHphHnkJhH B/ nmt/I djke/ d/ nkyoh ;kbK ftZu uko wjKBroK
(w[z[pJh, BthI fdZbh, u/BJh ns/ e'beksk) w?rB/fNe fJe e?o?eNo
o?e'rBh;aB(n?wHnkJhH;hHnkoH) f;;Nw s/ nkXkfos u?e ebhfozr B{z nozG ehsk. B't/I
djke/ d/ nZX ftu JhH;hHn?;Hns/ JhHn?cHNhHtorhnK fJb?eNqkfBe gqDkbhnK ;a[o{
ehshnK rJhnK. 2004-05 d"okB nkoHNhHihHn?;HB{z ;a[o{ ehsk frnk . fJBQK
BthnK gqDkbhnK B{z bkr{ eoB s'I fJbktk nkoHphHnkJhHbrksko ;[fB;afus eo fojk j?
fe toswkB gqDkbhnK B{z ngrq/v ehsk|;[Xkfonk ikt/ sK i' T[BQK dh e[;absk B{z
tXkfJnk ik ;e/ ns/ T[BQK B{z rkjeK dh iao{os w[skpe pDkfJnk ik ;e/. seBheh
ftfrnkB d/ ftek; s'I bkG b?Id/ j'J/ nkoHphHnkJhHB/ fJBQK gqDkbhnK ftu nfsfoes
;[oZfynk fbnKdh j? sK i' b?D d/D ftu ;[oZfynk ns/ fJwkBdkoh B{z ekfJw oZfynk ik
;e/.
g/w?IN
gqDkbhnK d/ tZy tZy nzrK dk ;zubD eoB d/ Bkb Bkb nkoHphHnkJhHfJe T[gG'rsk d/
o{g ftZu th fJBQK gqDkbhnK ftu Gkr b?Idk j?. nkoHphHnkJhH;/tk gqdkB eoB dk ezw
eodk j? ns/ fJe tko gqDkbh ;Ekfgs j' ikD s'I pknd T[; d/ j'o ftek; dh
fiazw/tkoh d{;o/ p?IeK|;z;EktK B{z ;'Ig fdZsh iKdh j?. nkoHphHnkJhHtZy tZy
g/w?IN gqDkbhnK d/ fB:zsqD ns/ fBohyD dh G{fwek th fBGkT[Idk j?.
30- nkoHphHnkJh
g/w?IN gqDkbhnK dk fB:zsqD fe; gqeko eodk j? <
p'ov
c"o o?r{b/;aB n?Iv ;[gothiaB nkc g/w?IN n?Iv ;?Nbw?IN f;;Nw
(phHghHn?;Hn?;H) nkoHphHnkJh d/ e/Idoh p'ov dh fJe ;p ew/Nh j? i' fe g/w?IN
gqDkbhnK pko/ BhshnK pDkT[D tkbh f;ayo ;z;Ek j?. fJe seBheh ew/Nh fJ; p'ov dh
;jkfJsk eodh j? fi; B{z B?;aBb g/w?IN; eKT{f;b (n?BHghH;hH) fejk iKdk j? ns/
fi; d/ w?po fJ; y/so ftZu wkfjo j[zd/ jB.
fJ; p'ov
ns/ eKT{f;b dh ;jkfJsk fJe Bt/I pDkJ/ rJ/ wfjew/, dh fvgkoNw?IN nkc g/w?IN n?Iv
;?Nbw?IN f;;Nw; (vhHghHn?;Hn?;H) d[nkok ehsh iKdh j?. p'ov B{z d/;a ftu
w"i{dk ns/ nr'I nkT[D tkbhnK g/w?IN gqDkbhnK d/ bJh nfXeko gqdkB eoB,
BhshnK fBoXkoD eoB ns/ fwnko fB;afus eoB dh fiazw/tkoh ;"Igh rJh j?. p'ov
B{z fJBQK gqDkbhnK ns/ ;pzXs BhshnK bJh w?Ipof;ag d/ fB:w pDkT[D d/ nfXeko th
gqkgs jB.
31- fgZSb/
djke/ ftu p?IeK d[nkok nkw nkdwh ns/ ekog'o/N ;z;EKtK B{z gqdkB ehshnK rJhnK
g/w?IN gqDkbh ;/tktK ftu ft;/a; ;[Xko j'fJnk j?. nKf;ae s"o s/ nfijk ;/tk
gqdkB eoB ftu N?eBkb'ih d/ tZX oj/ gq:'r ekoB ns/ e[M jZd sZe p?IeK dofwnkB
w[ekpb/ dh o";aBh ftu iao{oh gqfefonk ;pzXh gfotosB ekoB j'fJnk.
gqsZy
gfotosB j/m fby/ jBL-
gfjbkL u?e ebhnfozr
gqDkbh ftu pj[s ;[Xko j'fJnk j?. fe;/ ;EkBe u?e dh e[b?e;aB bJh ;wK xZN e/ 2 iK
3 fdB ofj frnk j?. gfjbK fJ; ftu 4 iK 15 fdB bZr iKd/ jB. 42 tZyo/ ;afjoK ftu
;t? ukfbs u?e gq';?f;zr e/Ido ;Ekfgs ehs/ rJ/ jB. fiZE/ ;afjo dhnK ;kohnK p?Ie
;akyktK s'I gqkgs u?eK B{z oks d/ ;w/I gq';?; ehsk iKdk j?. pkjob/ u?eK dh
e[b?e;aB bJh ;wK th xZN j' frnk j?. fJ; ftu G[rskB ouB tkbh ;akyk dh d{oh
w[skpe 4 s'I 10 fdB dk ;wK bZrdk j?. gfjbK fJ; ftu 10 fdB s'I 1 wjhB/ dk ;wK
bZrdk ;h.
d{;ok L d;t/I
djke/ ftu fJb?eNqkfBe g/w?IN T[sgkdK d/ e[M o{g nkozG ehs/ rJ/ ;B. fJb?eNqkfBe
ebhnfozr f;;Nw(JhH;hHn?;H) B/ tZvhnK tZvhnK ekog'o/N ;z;EktK B{z fv:{ v/N
bkGK;, ftnki ns/ foczv dk G[rskB fJb?eNqkfBe ;kXBk okjhI eoB ftu wdd ehsh.
fBt/;a eoB tkb/ b'e Bk e/tb fv:{ v/N s/ G[rskB gqkgs eo ;e/ ;r'I ekog'o/N
;z;EktK th B{z th ekrih d;skt/i Bk SgkT[D ekoB ekch pus j' rJh . e'Jh th pus
pko/ nB[wkB fJ; sZE s'I brk ;edk j? fe ;kb 2005-06 d"okB JhH;hHn?;H okjhI
3 eo'V 60 bZy o[gJ/ b?D d/D j'J/. j[D :{NhfbNh ;z;EktK th fv:{ v/N s/ jh nkgD/
fpbK dk G[rskB JhH;hHn?;H okjhI gqkgs eo ;ed/ jB. e?;a cb' w?B/iw?IN nk;kB j'
fojk j?. ;kb 2004-05 d"okB nfij/ 1 eo'V 60 bZy o[gJ/ b?D d/D j'J/.
sh;okL p?IeK d[nkok
fJb?eNqkfBe czvi NqK;co(JhHn?cHNhH) ;[ftXk d/ ft;sko B/ wBh NqK;co d/ fdq;a B{z
pdb fdZsk j?. foiaot p?Ie d[nkok fBoXkfos JhHn?cHNhHd/ w{b YKu/ dh tos'I Bkb
tgkoe p?Iek B/ nkgD/ rkjeK B{z fJe fdB ftu wBh NqK;co dh ;[ftXk d/Dh ;a[o{ eo
fdZsh j?. 15 gqw[Zy e/IdoK s/ p?Ie rkje fJ; ;[ftXk dh tos'I eoe/ fJe d{i/ B{z
czv NqK;co eo ;ed/ jB. B?Ntoe Bkb i[VhnK ;akyktK bJh yk; s"o s/ fvikfJB
ehsk frnk JhHn?cHNhH dk BtK o{g fi; B{z ;g?;ab JhHn?cHNhH fejk iKdk j?, d/;a
ftZu fe;/ th EK B?Ntoe Bkb i[VhnK ezfgT{NokJhiav ;akyktK d/ ;w{j dofwnkB czv
fJe fdB ftu jh NqK;co j' iKd/ jB. fJzNoB?N p?Ifezr fJBcqk;Noeuo tkb/ p?IeK B{z
noihnK s/ s[ozs ekotkJh eo oj/ jB.
u"EkL nkoHphHnkJhH
d[nko ohnb NkJh; r'q; f;;Nw (nkoHNhHihHn?;H) dh ;a[o{nks B/ JhHn?cHNhHfdq;a B{z
fJe BtK o{g gqdkB eo fdZsk j?. j[D ekog'o/N ;z;EktK ns/ j'o p?Ie rkjeK B{z Bhns
ehshnK rJhnK p?Ie ;akyktK (fJ; ;w/I brGr 9600) B{z s[ozs czv NqK;co eoB dh
;[ftXk gqkgs j?. nkoHNhHihHn?;H d/ ;zukbD pko/ fB:wK nB[;ko i/eo eo?fvN Bk
fdZsk ik ;e/ sK fJ; B{z d' xzN/ d/ nzdo nzdo tkg; eoBk j[zdk j?? fi; dk noE j?
tZX' tZX d/oh 2 xzN/ dh j' ;edh j?.
gzitKL d/;a ftZu
s/iarsh Bkb J/HNhHn?wHdh ;EkgBk j'Jh j?. p?Ie rkje j[D 24 %7 nkXko s/ e?;a
eYtkT[D bJh, e?;a iwQK eotkT[D bJh, yaks/ ftu pekJ/ dh ikDekoh bJh, u?e p[Ze dh
wzr eoB bJh ns/ ;N"g jdkfJs ikoh eoB bJh nkgD/ yakfsnK sZe gj[zu ;ed/ jB.
fJ; ;w/I d/;a ftu J/HNhHn?w dh ;zfynk brGr 16,000 j? fi; ftu jo wjhB/ e[M
;?IefVnK dk tkXk j' fojk j?.
S/tKL fgZSb/ 3 iK 4
;kbK d"okB d/;a ftu g/w?IN ekovK (v?fpN ns/ eo?fvN ekov) dh tos'I ftu
G[rskB d/ wkfXnw d/ o{g ftZu, fJe uwsekoh tkXk j'fJnk j? feT[Ife d;zpo, 2004 d/
nyho ftu d/;a ftu g/w?IN ekovK dh ;zfynk 4H33 eo'V ;h. g/wI?N ekovK dh tZX ojh
tos'I dk ekoD e/tb ;[oZfynk ns/ nkrw jh BjhI ;r'I d/;a ftu c[Neb rkjeK dh
;zfynk ftu nukBe nkfJnk tkXk th j?.
Gkos ftu G[rskB
gqDkbhnK < wjZstg{oB nzeV/L
u?e ;wk;a'XB
1- ;wk;a'XB
e/_doK dh ;zfynk 1047
2- n?wHnkJhH;hHnkoHu?e
;wk;a'XB
;[ftXk tkb/
;wk;a'X
e/_doK dh ;zfynk 42
3- n?wHnkJhH;hHnkoH
dh
;zfynk ftu(gq;skfts)tkXk 20
4- o'iakBk
n";s(wksok)
40
n?wHnkJhH;hHnkoHe/Ido 27H48 bZy
fJBQK
ftu 4 wjK e/_do 17H49 bZy
pkeh
Gkos ftu 8H73 bZy
5- o'iakBk
n";s(w[Zb)
42
n?wHnkJhH;hHnkoHe/Ido 145780 eo'V
fJBQK
ftu'_ 4 wjK e/_do 22435 eo'V
pkeh
Gkos ftu 4450 eo'V
6- T[uFw[Zb ;wk;a'XB tkb/
e/_do 15 nkoHphHnkJhH
O3 j'o
fpibJh ;wk;a'XB
1- JhH;hHn?;H
Bkb ;wfbs e/_doK dh ;zfynk
nkoHphHnkJhH
e/_do 15
n?;HphHnkJhH
e/_do 25
n?;HphH
fJzd"o e/_do 01
ghHn?BHphH
e/_do 02
:{BhnB
p?_e nkca fJzvhnk 01
2- JhHn?cHNhH
Bkb ;wfbs e/_doK dh ;zfynk 15
3- n?;HJhHn?cHNhH
Bkb ;wfbs
p?_eK dh
;zfynk 35
e/_doK
dh ;zfynk 182
;akyktK
dh ;zfynk 3295
4- JhH;hHn?;H
fJ;s/wkbeosk(w[zpJh)
T[Xko 522
iwQK
50
tZX w[Zb gqDkbh
1- o/fNzria
w?_po
p?_e 95O15 ghHvhHn?;H
rkje
b?D-d/D gqdkBeosk 79
p?_eK dh
;zfynk
;wfbs
e/_do 420
p?_e
;akyktK 9614
o'iakBk
n";s wksok|w[Zy
nzso-p?_e
Gkr
3500
w[Zy
40,000 eo'V
rkje
Gkr
2500
w[Zb
10,000 eo'V
2- ghHvhHU-n?BHvhHn?;H
w?_po 159
o'iakBk
n";s wksok 610
o'iakBk
n";s w[Zb 8984 eo'V
3- ;hHphHn?bHUH
;wk;a'XB w?_po 113
o'iakBk
n";s wksok 124H92
o'iakBk
n";s w[Zb 4476 eo'V
4- n?cHn?e;
;wk;a'XB w?_po 73
o'iakBk
n";s wksok 1785H04
o'iakBk
n";s w[Zb 16230 eo'V
ekov ekoi-ftXh
1- ekov
ikoh eoB dh ;zfynk
T[Xko
1H35 eo'V
iwQK
3H79 eo'V
;wkoN
35915
2- J/HNhHn?wH
dh ;zfynk 16,000 O
;wk;a'XB e/_do
1- ;wk;a'XB
e/_do ubk oj/ p?_e n?wHnkJhH;hHnkoH ra?o-n?wnkJhH;hHnkoH
Gkosh
foiaot p?_e 4 1
;N/N
p?_e nkca fJzvhnk 14 672
;N/N
p?_e nkca phekB/o ns/ i?g[o 50
;N/N
p?_e nkca j?dokpkd 53
;N/N
p?_e nkca fJzd"o 1 23
;N/N
p?_e nkca w?;{o 45
;N/N
p?_e nkca gfNnkbk 50
;N/N
p?_e nkca ;a"ok;aNok 19
;N/N
p?_e nkca Nq?t?_e'o 1 87
:{BhnB
p?_e nkca fJzvhnk 1 1
:{BhnB p?_e
nkca fJzvhnk 3
p?_e
nkca fJzvhnk 1
ghHn?BHphH 10 1
phHUHphH 3
UHphH;hH 1
e/Bok 3
;hHphHnkJhH 1
;fjekoh
p?_e 1
nKXok
p?_e 1
e[Zb 42 1005
2- okitko
;wk;a'XB e/_eo
3 tZv/
oki
eoBkNek 108
T[Aso gqd/; 105
e/ob 102