pko-pko g[ZS/
ikD tkb/ gq;aB
XB ;pzXh wkwfbnK
gqsh s[jkvk wkordo;ae
G[rskB
d/ ;kXB d/ o{gs ftu XB f;Ze/, B'N ns/ p?Ie ftu'I eYtkT[D:'r iwQK ok;ah ;akwb
j[zdh j?. nZieZb eo?fvN ekov ns/ fJb?eNqkfBe e?;a G[rskB gqDkbh d/ wjZstg{oD
nzr jB. jkbK fe fJe ;kXkoD ftnesh bJh XB dk noE e/tb B'N ns/ f;Ze/ jB. nfij/
fJ; bJh j? feT[Ife Gkos ftu G[rskB gqDkbh yk; eoe/ c[Neb b?D d/D bJh ni/ th
B"NK ns/ f;ZfenK d[nkb/ jh x[zwdh j?. gozs{ fJe ;kXkoD ftnesh B{z T[BQK
B'NK ns/ f;ZfenK pko/ pj[s xZN ikDekoh j? fiBQK dh tos'I T[j jo o'ia eodk j?.
j/mK
Gkosh eoz;h pko/ pko pko g[ZS/ ikD tkb/ gq;aBk d/ T[so d/D dk gq:k; ehsk frnk
j?L-
e[Zb
w[ZYb/ ;tkb
1- Gkosh
w[dok B{z eh fejk iKdk j? <
Gkosh
w[dok Gkosh o[gfJnk (nkJhHn?BHnkoH) ns/ f;ZfenK B{z g?;/ fejk iKdk j?. fJe
o[gJ/ ftu 100 g?;/ j[zd/ jB.
2- fJ; ;w/I
Gkos ftu fe; fe; ehws d/ B'N jB <
fJ; ;w/I
Gkos ftu 5 o[gJ/, 10 o[gJ/, 20 o[gJ/, 50 o[gJ/, 500 o[gJ/ ns/ 1000 o[gJ/ d/ B'N
ikoh ehs/ ik oj/ jB. fJBQK B'NK B{z p?Ie B'N fejk iKdk j? feT[Ife fJBQK B{z
foiaot p?Ie nkc fJzvhnK foiaot p?Ie d[nkok ikoh ehsk iKdk j?.
1 o[gJ/
ns/ 2 o[gJ/ d/ B'NK dh SgkJh pzd eo fdZsh rJh j? feT[Ife fJBQK d/ f;Ze/ pDB bZr
rJ/ jB. gozs{ gfjbK ikoh ehs/ fJj B'N ni/ th ub oj/ jB. 5 o[gJ/ d/ f;ZfenK dh
SgkJh th pzd eo fdZsh rJh j?l gozs{ fJBQK B'NK B{z c/o s'I ikoh eoB dk c?;bk
ehsk frnk j? sK i' fJ; ehws d/ f;ZfenK dh wzr ns/ g{osh ftub/ nzso B{z g{ok
ehsk ik ;e/.
3- fJ; ;w/I
Gkos ftu fe; fe; ehws d/ f;Ze/ T[gbpZX jB <
fJ; ;w/I
Gkos ftu 10 g?;/, 20 g?;/, 25 g?;/, 50 g?;/, fJe o[gfJnk, d' o[gJ/ ns/ 5 o[gJ/
d/ f;Ze/ T[gbpZX jB. 50 g?;/ sZe d/ f;Ze/ *S'N/ f;ZeI/* ej/ iKd/ jB ns/ 1 o[gJ/
ns/ fJ; s'I T[go d/ f;ZfenK B{z *o{gh e'fJBia* fejk iKdk j?.
4- eh fJBQK
ehwsK d/ jh p?Ie B'N ns/ f;Ze/ jh ikoh ehs/ ik ;ed/ jB <
iao{oh
BjhI j?. foiaot p?Ie d[nkok fJe jiko o[gJ/, gzi jiko o[gJ/ iK 10 jiko o[gJ/ iK
Gkos ;oeko d[nkok fBoXkofs fe;/ j'o ehws d/ B'N th ikoh ehs/ ik ;ed/ jB. jkbK
fe foiaot p?Ie nkc fJzvhnk n?eN, 1934 d/ toswkB fB:wK nB[;ko 10 jiko o[gJ/ s'I
tZX ehws d/ B'N ikoh BjhI ehs/ ik ;ed/. 1000 o[gJ/ sZe dh ehws d/ f;Ze/ ikoh
ehs/ ik ;ed/ jB.
5- w[dok
gqpzX
w[dok
gqpzX ftu foiaot p?Ie dh eh G{fwek j? <
foiaot
p?Ie Gkos ftu w[dok dk gqpzX eodk j?. Gkos ;oeko w[dok dhnK tZy tZy ehwsK pko/
c?;bk foiaot p?Ie dh ;bkj Bkb eodh j?. foiaot p?Ie B'NK dh fvikfJB ns/ ;[oZfynk
d/ gfjb{ pko/ th Gkos ;oeko Bkb skbw/b oZydk j?. foiaot p?Ie GftZy ftu ehws
nB[;ko b'VhId/ p?Ie B'NK dh wksok dk nB[wkB brkT[Idk j? s/ Gkos ;oeko okjhI
fJBQK dh SgkJh bJh tZy tZy gq?;K e'b wzr G/idk j?. gq?;K s'I gqkgs B'N ikoh ehs/
iKd/ jB ns/ foiaot ;Nke oZfynk iKdk j? ns/ eoz;h u?;NK s'I gqkgs B'NK B{z
gofynk iKdk j?. ;oe[b/;aB bJh mhe B'NK B{z fco s'I ikoh eo fdZsk iKdk j? ns/
pkeh (cN/ g[okD/ ns/ w?b/ e[u?b/) B'NK B{z B;aN eo fdZsk iKdk j? sK i' ub oj/
B'NK dh e[nkfbNh B{z ekfJw oZfynk ik ;e/. foiaot p?Ie B{z w[dok gqpzX dk fJj
nfXeko foiaot p?Ie nkc fJzvhnk n?eN, 1934 s'I gqkgs j'fJnk j?.
Gkos
;oeko dh G{fwek eh j? <
;w/I
;w/I s/ ;z;a'fXs e'fJBi n?eN, 1906 d/ nkXko s/ Gkos ;oeko f;ZfenK dh g{osh bJh
fiazw/dko j?. f;ZfenK dh fvikfJB ns/ YbkJh dk ezw th Gkos ;oeko dh d/yGkb ftu
eotkfJnk iKdk j?.
SgtkJ/
ikD tkb/ p?Ie B'NK dh ehws ns/ wksok pko/ c?;bk e"D ns/ fe; nkXko s/ eodk
j?<
SgtkJ/
ikD tkb/ p?Ie B'NK dh wksok ns/ ehws pko/ c?;bk foiaot p?Ie d[nkok ehsk iKdk
j?. SgkJh bJh iao{oh B'NK dh wksok w'N/ s"o s/ ;oe[b/;aB bJh ;kbkBk wzr
ftu tkXk, cN/ g[okD/ B'NK dh fogb/;w?IN ns/ foiaot ;Nke dh iao{os nB[;ko
fB;afus ehsh iKdh j?.
YbtkJ/
ikD tkb/ f;ZfenK dh wksok pko/ c?;bk e"D eodk j? <
YbtkJ/
ikD tkb/ f;ZfenK dh wksok pko/ c?;bk Gkos ;oeko d[nkok ehsk iKdk j?.
foiaot
p?Ie B'NK dh wzr dk nB[wkB fet/I brkT[Idk j? <
foiaot
p?Ie nkofEesk d/ ftek; dh do, fogb/;w?IN fvwKv ns/ foiaot dhnK iao{osK d/ nkXko
s/ nzefVnK ;pzXh wkvbK dh tos'I eoe/ B'NK dh wzr pko/ nB[wkB brkT[Idk j?.
foiaot
p?Ie w[dok B{z b'eK sZe fe; gqeko gj[zukT[Idk j? <
foiaot
p?Ie nfjwdpkd, pzrkb"o, G'gkb, G[tB/;ato, p/bkg[o(BthI w[zpJh), e'beksk,
uzvhrVQ, u/BJh, r[tjkNh, j?dokpkd, i?g[o, ekBg[o, byBT{, w[zpJh(c'oN), Bkrg[o,
BthI fdZbh, gNBk ns/ fso{tBzsg[ow fty/ ;fEs nkgD/ dcasoK okjhI w[dok eko'pko dk
gqpzX eodk j?. fJj dcaso Skg/ykfBnK s'I Bt/I B'N gqkgs eod/ jB. fJ;/ soQK
e'beksk, j?dokpkd, w[zpJh ns/ BthI fdZbh ;fEs foiaot p?Ie d/ dcasoK ftu Ne;kbK
s'I f;Ze/ ;G s'I gfjbK gj[zud/ jB. c/o fJj dcaso fJBQK f;ZfenK B{z foiaot p?Ie
d/ d{i/ dcasoK ftu G/id/ jB. B'NK ns/ o{gh e'fJBi B{z eoz;h u?;NK ftu ;Nke ehsk
iKdk j? ns/ S'N/ f;ZfenK dk ;Nke S'N/ f;ZfenK d/ fvg{nK ftu ehsk ikdk j?. p?Iek
dhnK ;akyktK p?Ie B'N ns/ f;Ze/ eoz;h u?;NK s/ fvg{nK s'I gqkgs eodhnK jB
fiZE'I fJj nkw b'eK sZe tzv/ iKd/ jB.
eoz;h
u?;N eh j[zdh j? <
B'NK ns/
tZv/ f;ZfenK d/ ftsoD B{z nk;kB pDkT[D bJh foiaot p?Ie B/ e[M u[fBzdk p?Ie
;akyktK B{z eoz;h u?;NK ;Ekfgs eoB dk nfXeko fdZsk j?. n;b ftu fJj Gzvko xo jB
fiZE/ foiaot p?Ie tb'I p?Ie B'NK ns/ tZv/ f;ZfenK dk GzvkoD ehsk iKdk j?. fJ;
;w/I 4368 s'I tZX eoz;h u?;NK jB . eoz;h u?;N tkbhnK ;akyktK s'I nk; ehsh iKdh
j? fe T[j nkgD/ ekoiy/so nzdobhnK p?Ie ;akyktK B{z B'NK ns/ tZv/ f;ZfenK dk
ftsoD eoB.
S'N/
f;ZfenK dk fvg{ eh j? <
e[M p?Ie
;akyktK B{z S'N/ f;ZfenK d/ ;Nke bJh S'N/ f;ZfenK dk fvg{ ;Ekfgs eoB dk nfXeko
th fdZsk frnk j?. ;ko/ d/;a ftu 3708 S'N/ f;ZfenK d/ fvg{ jB. S'N/ f;ZfenK d/
fvg{ nkgD/ ekoi y/so nzdobhnK p?Ie ;akyktK B{z S'N/ f;ZfenK dk ftsoD eodhnK jB.
id'I B'N
ns/ f;Ze/ ;oe[b/;aB s'I tkg; nkT[Id/ jB sK eh j[zdk j? <
;oe[b/;aB
s'I tkg; nkJ/ B'NK ns/ f;ZfenK B{z foiaot p?Ie d/ dcasoK ftu iwQK eotk fdZsk
iKdk j?. c/o foiaot p?Ie d[nkok ikoh eoB:'r ns/ Bk ikoh eoB:'r B'NK B{z nZv nZv
eodk j?. d[pkok ikoh ehs/ ikD:'r B'NK B{z w[V ;oe[b/;aB ftu G/i fdZsk iKdk j?
ns/ Bk ikoh eoB :'r B'NK B{z e[sok eoe/ B;aN eo fdZsk ikdk j?. f;ZfenK Bkb th
nfijk jh ehsk iKdk j? . Bk ikoh ehs/ ikD:'r f;ZfenK B{z YbkJh bJh Ne;kbK ftu
G/i fdZsk iKdk j?.
nkw b'e
B'N ns/ f;Ze/ feZE'I feZE'I gqkgs eo ;ed/ jB <
nkw b'e
foiaot p?Ie ;akyktK d/ fe;/ th dcaso ns/ eoz;h u?;NK ns/ S'N/ f;ZfenK d/ fvg{
tkbhnK p?Ie ;akyktK s'I B'N ns/ f;Ze/ gqkgs eo ;ed/ jB.
toswkB
w[Zd/
p?Ie
B'NK ns/ f;ZfenK dh g{osh ftu ewh dk eh ekoD j? <
fJj rZb g{oh
soQK ;Zu BjhI j?. fJj ;Zu j? fe e[M ;wK gfjbK sZe eoz;h dh wzr fJ; dh g{osh s'I
tZX ;h. fJ; dk gqkEfwe ekoD fJj j? fe Gkosh ;wki fiankdkso Bedh ftu b?D d/D
eodk j?. gozs{ fiZE'I sZe p?Ie B'NK dk ;pzX j?, fJBQK dh g{osh ftu e'Jh o[ektN
BjhI j?. f;ZfenK d/ ;pzX ftu Gkos ;oeko tZv/ f;ZfenK d/ nk:ks ;w/s eJh
wjZstg{oD edw u[Ze ojh j?. f;ZfenK dh g{osh ftu ewh dh XkoDk ;akfJd fJ; eoe/ th
pDh j'Jh j? feT[Ife b'e f;ZfenK dh EK B'N b?Dk fiankdk g;zd eod/ jB.
eh Bedh
s/ fBoGosk B{z xZN eoB dk e'Jh Yzr j? <
jK. i/eo
fJe tko ekB{zBh d;skt/i fit/I fe u?e, eo?fvN ns/ v?fpN ekov, fJb?eNqkfBe czv
NqK;co, b'efgq: j' rJ/ sK eoz;h dh wzr xZN ikD dh nk; ehsh ik ;edh j?.
eh fJ;
d"okB p?Ie B'NK ns/ f;ZfenK dh g{osh tXkT[D bJh e'Jh edw u[Ze/ ik oj/ jB
<
jK. p?Ie
B'NK ns/ f;ZfenK dh g{osh B{z tXkT[D bJh eJh edw u[Ze/ rJ/ jB. fJBQK ftu'I e[M
jBL-
·
;oeko dh wbehns tkbhnK B'N SkgD tkbhnK toswkB gq?;K ns/ Ne;kbK B{z
nkX[fBe pDkfJnk ik fojk j?.
·
;N/N nkc dk nkoN N?eBkb'ih tkbhnK eoz;h SkgD tkbhnK d' BthnK gq?;K dh
;EkgBk
foiaot
p?Ie dh g{oD wbehns tkbh ;jkfJe ;z;Ek, Gkosh: foiaot p?Ie B'N w[doD fbwfNv dh
;ogo;sh j/m ehsh rJh j?.
·
wzr ns/ g{osh ftukb/ nzso B{z yasw eoB bJh ;oeko B/ fJe w[;as T[gkn
ti'I p?Ie B'NK dk nk:ks th ehsk j?.
·
Gkos ;oeko dhnK uko Ne;kbK dh T[sgkdsk B{z tXkfJnk ik fojk j?.
·
Gkos ;oeko uko Ne;kbK s'I f;ZfenK dh g{osh ftu tkXk eoB bJh tZv/
f;ZfenK dk nk:ks th eo ojh j?. nZi dh fwsh sZe 20 yop f;Ze/ nk:ks ehs/ ik u[Ze/
jB.
1 o[gJ/,
2 o[gJ/ ns/ 4 o[gJ/ d/ B'N feT[I BjhI Skg/ ik oj/ jB <
nkeko
nB[;ko ;oe[b/;aB ftZu fJBQK ehwsK d/ S'N/ B'NK dk gqsh;as e[m B'NK d/ w[ekpb/
57 gqsh;as sZe tZX ;h gozs{ ehws nB[;ko fJj 7 gqsh;as jh ;B. fJBQK B'NK dh
n";s ihtB eohp fJe ;kb ;h. fJ; bJh fJBQK B'NK dh SgkJh ns/ ;zGkb dk you
fJsBk d/ ihtB nB[e{b BjhI ;h. fJ; bJh fJBQK B'NK dh SgkJh pzd eo fdZsh rJh. fJ;
bJh fJBQK dh ehws d/ f;Ze/ pDk fdZs/ rJ/. gozs{ fJj c?;bk ehsk frnk j? fe 5
o[gJ/ d/ B'NK B{z c/o s'I Skfgnk ikt/ sK i' fJ; ehws d/ f;ZfenK dh wzr ns/
g{osh ftukb/ nzso B{z yasw ehsk ik ;e/.
w?b/
e[u?b/ ns/ cN/ g[okD/ B'NL-
w?b/
e[u?b/ ns/ cN/ g[okD/ B'N eh jB <
w?b/
e[u?b/ B'N T[j jB fijV/ tZX tos'I ekoB rzd/ j' rJ/ jB ns/ fiBQK B{z ubkT[Dk
efmB j?, cN/ g[okD/ B'N T[j B'N jB fijV/ cN/ j'J/, fteqs, ;V/ j'J/, X's/ j'J/,
dhwe d[nkok ykX/ j'J/ j'D d' N[efVnK tkbk d' BzpoK tkb/ B'N fi; d/ u'jK N[efVnK
s/ Bzpo ;jh ;bkws j't/, T[; dh frDsh j[D w?b/ e[u?b/ B'N ti'I ehsh iKdh j?.
eh nfij/
B'NK B{z pdfbnk ik ;edk j? <
jK. w?b/
e[u?b/ B'NK B{z c"o n?Iv n?e;u/Ii n"pN/Iv tkbhnK ;kohnK ;akyktK s/
fdZsk ik ;edk j?.
w?b/
e[u?b/ ns/ cN/ g[okD/ B'NK dh fe;/ ftnesh B{z eh ehws fwbdh j? <
w?b/
e[u?b/ B'NK dh g{oh ehws G[rskB :'r j?. cN/ g[okD/ B'NK dh n?e;u/Ii t?b:{ dk
c?;bk foiaot p?Ie nkc fJzvhnk (B'N foczv) o{bi 1975 nB[;ko ehsk iKdk j?. fJj
o{bia foiaot p?Ie nkc fJkzvhnk n?eN, 1934 d/ ;a?e;aB 28 nXhB pDkJ/ rJ/ jB. b'e
c?;b/ s'I pknd fJBQK B'NK dh ehws fJBQK fB:wK nB[;ko gqkgs eo ;ed/ jB. fiZE'I
sZe 10 o[gJ/ iK T[go d/ B'NK d/ B'NK dk ;pzX j?, toswkB fB:wK nB[;ko fJBQK dh
g{oh, nZXh iK e'Jh ehws BjhI fdZsh ik ;edh . fiZE'I sZe 1 o[gJ/, 2 o[gJ/ ns/ 5
o[gJ/ d/ B'NK dk ;pzX j?, fJBQK B{z d/D tkb/ B{z B'NK dh jkbs nB[;ko g{oh iK
e'Jh th ehws BjhI fwb ;edh.
B'N
foczv o{bi nXhB feBQK fe;wK d/ B'NK d[nkok G[rskB BjhI ehsk ik ;edk <
B'N
foczv o{bi nXhB j/m fby/ B'N G[rskB eoB :'r BjhI jBL-
T[j B'N
fijVk
·
nZX/ s'I tZX cfNnk j'fJnk j?l
·
fi; d/ Bzpo dk tZvk Gkr rkfJp j?, noEks 5 o[gJ/ sZe d/ B'N ftu'I
nr/so ns/ Bzpo d/ fszB nze iK uko nze, 10 o[gJ/ ns/ fJ; s'I T[go d/ B'NK ftu
d'tK Bzpo g?BbK ftu i/eo fJj ewh j't/l
·
foiaot p?Ie d/ fe;/ dcaso d[nkok oZd ehsk frnk j't/ iK fi; dh ehws dk
G[rskB gfjbK jh ehsk ik u[Zfenk j?l
·
Bebh gkfJnk frnk j't/l
·
fi; B{z ikD p[ZM e/ eZfNnk frnk j't/, gkfVnk frnk j't/ iK fe; Bkb S/V
SkV ehsh rJh j't/l
·
fi; s/ e'Jh r?o iao{oh iK okiBhfse ;zd/;a d/D tkb/ ;apd fby/ j'Dl
eh
j't/rk i/eo e'Jh B'N G[rskB:'r Bk gkfJnk ikt/ <
G[rskB
bJh n:'r B'N gqkgseosk p?Ie d[nkok o'e bJ/ iKd/ jB i' T[BQK B{z foiaot p?Ie e'b
G/i fdzd/ jB fiZE/ T[es B{z B;aN eo fdZsk iKdk j?.
w?b/
e[u?b/ ns/ cN/ g[okD/ B'N feZE/ ;theko ehs/ iKd/ jB<
;ko/
p?IeK B{z nkgD/ eKT{Noi s/ w?b/ e[u?b/ B'NK B{z ;theko eoe/ T[BQK dh ehws d/D
dk nfXeko j?. T[BQK s'I nk; ehsh iKdh j? fe T[j fJj ;/tk r?o rkjeK B{z gqdkB
eoB. ;oekoh y/so d/ p?IeK dhnK ;kohnK ;akyktK ns/ fBZih y/so d/ p?IeK dhnK
eoz;h u?;NK tkbhnK ;akyktK B{z foiaot p?Ie nkc fJzvhnk (B'N foczv) o{bi 1975
nXhB cN/ g[okD/ B'NK pko/ c?;bk T[gozs T[BQK dh n?e;u/Ii t?b:{ d/ G[rskB eoB dk
nfXeko j?. nkoHphHnkJh B/ tgkoe p?ieK dhnK ;kohnK ;akyktK B{z e[M N{ gh; B'NK
B{z w?bk e[u?bk wzB e/ T[BQK dh n?e;u/Ii t?b:{ dk G[rskB eoB dk nfXeko fdZsk
j?.
;wekbhB
p?Ie B'NK dhnK ft;a/;asktK
fJ; ;w/I
;oe[b/;aB ftub/ p?Ie B'NK dhnK nkw ft;a/;asktK eh jB <
gfjbK
ikoh ehs/ 10 o[gJ/, 20 o[gJ/, 50 o[gJ/ ns/ 100 o[gJ/ d/ B'N ns/ fijV/ ni/ th
;oe[b/;aB ftu jB, T[BQK s/ n;'ae ;szG dh w{osh ns/ n;'ae ;szG tkNowkoe j[zdk
j?. gfjbK ikoh ehs/ 500 o[gJ/ d/ B'N, noEks 1987 s'I ikoh ehs/ B'NK s/ n;'aek
;szG tkNo wkoe ns/ wjkswk rKXh dk fuZso pfDnk j'fJnk j?. foiaot p?Ie j[D wjkswk
rKXh d/ fuZso tkb/ B'N ikoh eo fojk j?. fJ; dk noEk fJj j? fe fJBQK B'NK s/
wjkswk rKXh tkNowkoe ns/ wjkswk rKXh dk fuZso d't/I jB. nr;s, 2000 ftu d[pkok
ikoh ehs/ rJ/ 5 o[gJ/ d/ B'NK s/ th n;'ae ;szG tkNowkoe ns/ n;'ae ;szG dk fuZso
pfDnk j'fJnk j?. p?Ie d[nkok ikoh fJBQK B'NK B{z ekB{zBh wkBsk gqkgs j?.
gfotosB
feT[I ehsk frnk <
;koh
d[BhnK ftu e/Idoh p?Ie nkgD/ B'NK d/ fvikfJB ftu gfotosB eod/ jB.
gqkEfwe
s"o s/ nfijk fJBQK dh Beb eoB B{z w[;afeb pDkT[D bJh ehsk iKdk j?. Gkos th
fJ;/ Bhsh dk nB[;oD eodk j?.
eh
wjkswk rKXh bVh tkb/ B'NK ftu e'Jh ft;a/; fuzBQ nkozG ehs/ rJ/ jB <
wjkswk
rKXh bVh tkb/ B'NK ftu g[okD/ B'NK d/ w[ekpb/ eJh ft;a/;a fuzBQ nkozG ehs/ rJ/
jB.
fJj jBL-
(i) ;[oZfynk
Xkrk- 10 o[gJ/, 20 o[gJ/ ns/ 50 o[gJ/ d/ B'NK ftu fJe gVQ/ ikD :'r g{oD
s"o s/ ifVnk j'fJnk f;feT[foNh ikbhdko ;[oZfynk Xkrk j[zdk j?. 100 o[gJ/
ns/ 500 o[gJ/ ns/ 1000 o[gJ/ d/ B'NK ftu gVQ/ ikD :'r ikbhdko ;[oZfynk Xkrk
j[zdk j?. fJj Xkrk nKf;ae s"o s/ Bzrk ns/ nKf;ae s"o s/ ifVnk j'fJnk
j[zdk j?. id'I fJ; B{z o';aBh ;kjwD/ d/fynk ikt/ sK fJ; Xkr/ B{z fJe fBozso
o/yk d/ o{g ftu d/fynk ik ;edk j?. 1000 o[gJ/ d/ B'N s'I fJbktk pkeh d/ B'NK s/
fJ; Xkr/ s/ d/tBkroh fbgh ftZu **Gkos** ;apd fbfynk j'fJnk j[zdk j? fi; s'I
pknd **nkoHphHnkJhH** fdykJh fdzdk j?. 1000 o[gJ/ d/ B'N d/ ;[oZfynk Xkr/ s/ d/tBkroh
fbgh ftZu **Gkos** 1000 ns/ *nkoHphHnkJhH* fbfynk j[zdk j?. gfjbK ikoh ehs/
B'NK ftu ;kdk Bk gfVQnk ikD :'r g{oD s"o s/ ifVnk j'fJnk ;[oZfynk Xkrk
j[zdk j?.
(ii) r[gs
gqfswk- wjkswk rKXh d/ fuZso d/ ;Zi/ jZE fgZSb/ gk;/ fJe yVh gZNh fi; s/
r[gs gqfswk j[zdh j?, fi; s/ B'N dh ehws 20,50,100,500 iK 1000 fdykJh fdzdh j?.
fJj ehws e/tb T[d'I jh fdykJh fdzdh j? id'I B'N B{z jZE/bh s/ oZy e/ fJ; T[go
45 fvroh s'I gqek;a g? fojk j't/, BjhI sK fJj fuzBQ e/tb fJe gZNh d/ o{g ftu jh
fdykJh fdzdk j?.
(iii) nfs ;{yw
nZyo- fJj ft;a/;ask yVh gZNh ns/ wjkswk rKXh d/ fuZso ftukb/ fdykJh fdzdh
j?. 10 o[gJ/ d/ B'N ftu fJ; EK s/ **nkoHphHnkJhH** fbfynk j[zdk j?. 20 o[gJ/
ns/ T[; s'I tZX ehws d/ B'NK s/ T[BQK dh ehws th fbyh j[zdh j?. fJ; ft;a/;ask
B{z w?rBhckJhr ;ah;a/ Bkb nZSh soQK d/ d/fynk ik ;edk j?.
(iv) gSkD
fuzBQ- 10 o[gJ/ d/ B'N s'I fJbktk pkeh ;ko/ B'Nk s/ tkNowkoe ftzv' d/ yZp/
gk;/ fJe ft;a/; T[Gfonk j'fJnk fuzBQ nkozG ehsk frnk j?. tZy tZy ehws d/ B'NK
s/ fJj fuzBQ th tZy tZy o{g ftu j[zdk j? (20 o[gJ/ d/ B'N s/ yVQk nkfJs, 50
o[gJ/ d/ B'N s/ tor, 100 o[gJ/ d/ B'N s/ fsqG[i, 500 o[gJ/ d/ B'N s/ uZeo, 1000
o[gJ/ d/ B'N s/ ;wus[oG[i) i' xZN Biao tkb/ ftnesh B{z fJ; dh ehws dh gSkD eoB
ftu ;jkfJsk eodk j?.
(v) T[Go/
nZyoK ftu SgkJh- 20 o[gJ/, 50 o[gJ/, 100 o[gJ/, 500 o[gJ/ ns/ 1000 o[gJ/ d/
B'NK s/ wjkswk rKXh dk fuZso, foiaot p?Ie dh w[jo, rkozNh ns/ gq'fw; ebki, yZp/
gk;/ n;'ae ;szG fuzBQ, nkoHphHnkJhHd/ rtoBo d/ j;skyaoK B{z T[Go/ j'J/ nZyoK
ftu Skfgnk frnk j?.
(vi) uwehbkgD-
B'NK d/ Bzpo g?BbK dh SgkJh uwehbh f;nkjh Bkb ehsh rJh j?. fJBQK B'NK ftu
uwehb/ o/;a/ th j[zd/ jB. gokp?IrDh b?Ig dh o';aBh ftu d'tK B{z d/fynk ik ;edk
j?.
(vii) d/yD ftu
gfotosB;ahb f;nkjh - 500 o[gJ/ ns/ 1000 o[gJ/ (jbe/ ghb/, p?IrDh ns/ G{o/
ozr tkbh ;z;'afXs ebo-;ehw) tkb/ B'NK s/ ;zfynktK 500 ns/ 1000 nkgNhebh
t/ohJ/pb fJe noEks ozr pdbD tkbh f;nkjh Bkb SkghnK rJhnK jB. i/eo fJBQK B'NK
B{z f;ZXk oZfynk ikt/ sK fJBQK ;zfynktK dk ozr jok fdykJh fdzdk j? go fJj Bhbk
j' iKdk j? i/eo B'NK B{z fe;/ e'D s'I d/yhJ/.
iknb;kiahnK
n;bh B'N
ns/ iknbh B'N ftu nzso fet/I gsk brkfJnk ik ;edk j? <
fiBQK
B'NK s/ T[go'es fuzBQ Bk j'D T[BQK s/ iknbh j'D dk ;aZe ehsk ik ;edk j? s/
T[BQK dh goy pkoheh Bkb ehsh ik ;edh j?.
iknbh
B'NK dh SgkJh ns/ ;oe[b/;aB d/ ;pzX ftu ekB{zB ftu eh gqktXkB jB <
iknbh
B'NK dh SgkJh ns/ ;oe[b/;aB fJzvhnB ghBb e'v d/ ;?e;aB 489 J/ s'I 489 Jh nXhB
ngokX j? ns/ ngokX nB[;ko ekB{zBh ndkbsK ftu i[owkBk iK e?d iK d't/I ;iktK
fdZshnk ik ;edhnK jB.
:kd
oZy'- ikro{e iBsk ikb;kih fto[ZX ;G s'I tXhnK ;[oZfynk j?. fJj fJe
fJb?eNqkfBe d;skt/i j?. fB;afus nB[tkd bJh feogk eoe/ gqek;as g[;seK B{z d/y'.