p?IeK d/
ezw-eki Bkb ;pzXs foiaot p?Ie dhnK jdkfJsK pko/ nkw s"o s/ g[ZS/ ikD tkb/
gq;aB (n?cHJ/Hfe:{i)
fvgkoNw?IN
nkc p?Ifezr Ugo/;aB n?Iv fvt?bgw?IN
e/_doh
ft;ak
;{uh
(i) xo/b{ iwQK
ok;ahnK
(ii) gqtk;h
GkoshnK (n?BHnkoHnkJhi) dhnK iwQK ok;ahnK
(iii) eoia/
(iv) ;a/noi ns/
vhp?Iuo fto[ZX eoia/
(v) nB[dkB
ok;ahnK
(vi) GtB fBowkD
bJh eoiak
(vii) ;oft; ukoi/i
(i) xo/b{ iwQK
ok;ahnK
1- eh p?IeK
d[nkok ftnki w[es ok;ahnK iwQK ehshnK ik ;edhnK jB <
p?Ie
ukb{ yaks/ dh ok;ah s'I fJbktk e'Jh j'o ftnki w[es ok;ahnK iwQK BjhI eo ;ed/
jB.
2- eh p?Ie
pus yakfsnK dh ok;ah s/ ftnki fswkjh nkXko s/ d/ ;ed/ jB <
p?Ie pus
yakfsnK dh ok;ah s/ ftnki fswkjh iK fJ; s'I tZX nzso d/ nkXko s/ d/ ;ed/ jB.
3- eh p?Ie
Now fvgkfiaN; s/ ftnki wkf;e nkXko s/ d/ ;ed/ jB <
Now
fvgkfiN; s/ ftnki fswkjh iK fJ; s'I tZX nzso s/ G[rskB:'r j?. p?IeK d[nkok
fswkjh ftnki ftu fv;eKT{N d/ e/ fJ; dk G[rskB wkf;e nkXko s/ ehsk ik ;edk j?.
4- eh p?Ie
15 bZy o[gJ/ iK fJ; s'I tZX ok;ah d/ Now fvgkfiaN s/ ftnki dh ft;/a; doK bkr{ eo
;ed/ jB <
p?IeK
d[nkok 15 bZy o[gJ/ iK fJ; s'I tZX ok;ah d/ Bt/eb/ Now fvgkfiaN bJh ftnki dh
ft;a/;a do bkr{ ehsh ik ;edh j? Bk fe fe;/ ftnesh d/ tZy tZy Now fvgkfiaN; s/
fiBQK dh e[Zb ok;ah 15 bZy o[gJ/ s'I tZX j't/.
5- eh p?Ie
fvgkfiN gq/fos eoB bJh efw;aB dk G[rskB eo ;ed/ jB <
p?IeK s/
fvgkfiaN fJeZm/ eoB bJh iK fe;/ fwjBskB/ iK ch; iK fe;/ th Yzr iK o{g ftu
efw;aB, f;tkJ/ fe;/ ft;a/;a :'iBk nXhB xo xo ik e/ fvgkfiaN fJeZm/ eoB bJh
fB:[es ehs/ J/izNK B{z fdZsh ikD tkbh efw;aB s'I fJbktk d/ G[rskB d[nkok
fvgkfiaN; ;pzXh T[sgkdK dh fteoh bJh fe;/ ftnesh, cow, ezgBh, ;w{j iK ;z;EK dh
fB:[esh|;/tk b?D dh wBkjh j?.
6- eh p?Ie
nkgDh fJZSk nB[;ko Now fvgkfiaN dk G[rskB gfogZesk dh nZtXh s'I gfjbK eo ;ed/
jB <
Now
fvgkfiaN p?Ie ns/ rkje dofwnkB fJe fB;afus ntXh bJh ehsk frnk ;wM"sk j[zdk
j? ns/ fJ; dk G[rskB p?Ie dh fJZSk Bkb gfogZesk dh ntXh s'I gfjbK BjhI ehsk ik
;edk j?. rkje d/ nt/dB s/ Now fvgkfiaN dk G[rskB gfogZesk dh ntXh s'I gfjbK
ehsk ik ;edk j?.
7- eh p?Ie
gfogZesk dh ntXh s'I gfjbK Now fvgkfiaN dh tkg;h s'I fJBeko eo ;ed/ jB <
p?Ie
ftneshrs iK ;z:[es fjzd{ gfotkoK (n?uH:{Hn?cH) d/ fvgkfiaN dk gfogZesk dh ntXh
s'I gfjbK G[rskB eoB s'I nkw s"o s/ fJBeko BjhI eo ;ed/ jB, Gkt/I
fvgkfiaN; dk nkeko e[M th j't/. gozs{ p?IeK B{z nfXeko j? fe T[j fe;/ ftnesh iK
;z:[es fjzd{ gfotkoK s'I fJbktk fe;/ th gZy B{z gfogZesk dh ntXh s'I gfjbK Now
fvgkfiaN dk G[rskB eoB s'I fJBeko eo ;ed/ jB.
p?IeK
B{z nkgDh fJ; Bhsh pko/ rkjeK B{z gfjbK jh noEks fvgkfiaN; ;theko eoB ;w/I jh
ikDekoh d/ d/Dh ukjhdh j? fe fvgkfiaN dk G[rskB gfogZesk dh ntXh s'I gfjbK BjhI
ehsk ikt/rk.
8- eh
gfogZesk dh ntXh s'I gfjbK fvgkfiaN tkg; b?D bJh p?Ie d[nkok e'Jh i[owkBk
brkfJnk ik ;edk j? <
gfogZesk
dh ntXh s'I gfjbK tkg; bJ/ ikD tkb/ fvgkfiaN; bJh ftnki dh ghBb do fBoXkos eoB
bJh p?Ie B{z ;[szsosk gqkgs j?.
9- fe;/
S[ZNh tkb/ fdB|i" eko'pko dk fdB Bk j't/ |n?stko tkb/ fdB gfogZesk dh ntXh
g{oh j'D tkb/ fvgkfiaN; s/ ftnki dk G[rskB p?IeK d[nkok ed'I s/ fe; gqeko ehsk
ikDk ukjhdk j? <
p?IeK
B{z S[ZNh tkb/ fdB|i' eko'pko dk fdB Bk j't/|n?stko tkb/ fdB bJh fvgkfiaN dh
ok;ah s/ ftnki dk G[rskB|fJeoko ;w/I w{b ftnki dh do d/ nkXko s/ nrb/ eko'pko
tkb/ fdB eoBk ukjhdk j?.
10- eh p?Ie
nkgD/ fwqse eowukohnK d/ pZu/|pZfunK d/ Bkw iwQK ok;ah s/ eowukohnK B{z d/D :'r
tkX{ ftnki dk G[rskB eo ;ed/ jB <
BjhIl
p?Ie nkgD/ fwqse eowukohnK d/ pZfunK (Bkpkfbr ;w/s) B{z p?Ie d/
eowukohnK|;/tkw[es eowukohnK B{z d/D:'r tkX{ ftnki dk G[rskB BjhI eo ;ed/ jB.
11- eh ndkbs
d[nkok fdZsh rJh w[nkti/a dh ok;ah fi; B{z Bkpkfbr pZu/ ns/ T[; dh wksk iK fgsk
d/ ;z:[es Bkw s/ p?Ie ftu iwQK eotkfJnk frnk j't/, s/ p?Ie eowukohnK B{z d/D:'r
tkX{ ftnki dh ok;ah dk G[rskB ehsk ik ;edk j? <
BjhI
feT[Ife fJ; ok;ah dk ;pzX p?Ie eowukoh Bkb BjhI ;r'I T[; d/ Bkpkfbr pZu/ Bkb
j?, fJ; bJh tkX{ ftnki dk G[rskB BjhI ehsk ik ;edk j?.
12- eh p?IeK
B{z d{;o/ fvgkfiaN; s/ ftnki dh ft;/a; do bkr{ eoB dh fJikias j? <
;kXkoD
fvgkfiaN; dh s[bBk ftu yk; s"o s/ tof;m BkrfoeK B{z fe;/ th nkXko d/ fvgkfiaN;
bJh tkX{ ns/ fB;afus ftnki dh do d/D bJh p?Ie ft;a/;a fce;v fvgkfiaN ;ehw dk
fBowkD eo ;ed/ jB.
13- eh p?Ie
;oekoh ftGkrK|;oekoh ;ehwK d/ Bkw s/ pus yaks/ y'bQ ;ed/ jB <
;oekoh
ftGkrK|;oekoh ;ehwK d/ Bkw s/ pus yaks/ BjhI y'bQ/ ik ;ed/, f;tkJ/ j/m fby/
;oekoh ;zrmBk|J/iz;hnK d/ fvgkfiaN d/ ;pzX ftuL-
1- gqkJhwoh
e'ngo/fNt eo?fvN ;';kfJNh fi; B{z p?Ie d[nkok ckJhB?I; ehsk ik fojk j?.
2- yakdh
ns/ rqkw T[d:'r p'ov
3- n?rohebuo
gq'v:{; wkoehN ew/NhnK
4- ;';kfJNh
ofi;Nq/;aB n?eN 1860 iK fe;/ oki iK e/Ido ;akf;as gq/d;a ftu fJ; d/ ;wkB bkr{
ekB{zB nXhB ofi;Nov ;';kfJNhnK.
5- ezgBhia
n?eN, 1956 d[nkok fB:zfsqs T[j ezgBhnK fiBQK B{z e/Idoh ;oeko d[nkok T[go'es
ekB{zB d/ ;?e;aB 25 nXhB iK fJzvhnB ezgBh n?eN, 1913 ftu fJ; d/ ;kwkB fe;/ ;aos
nB[;ko bkfJ;z; fdZsk frnk j? ns/ fiBQK B{z nkgD/ Bkw d/ Bkb **fbfwNv** iK
**gqkJht/N fbfwNv** Bk i'VB dh fJikis fdZsh rJh j?.
6- T[go'es
ebki (i) ftu T[b/y ehshnK
;z;EktK s'I fJbktk T[j ;z;EktK ns/ fiBQK B{z fJBewN?e; n?eN, 1961 nXhB nkgDh
;koh nkwdB s/ fJBewN?e; dk G[rskB eoB s'I S{N gqkgs j't/.
7- ;oekoh
ftGkr|;z;EktK|nB[dkB ;pzXh J/iz;hnK|tZy tZy gq'rokwK B{z bkr{ eoB bJh fdZsh rJh
;pf;vh Bkb ;pzXs J/iz;hnK|e/Idoh ;oeko|oki ;oeko d[nkok gqk:'fis ;ehwK, p;aos/
fJj ;pzXs ;oekoh ftGkr s'I pus yaksk y'bQD bJh nfXeko gZso g/;a eoB.
8- g/Iv{
y/soK ftu n"osK ns/ pZfunK dk ftek; (vhHvpb:{H;hHnkoHJ/H)
9- ;?bc
j?bg roZ[g (n?;Hn?uHihi) ofi;Nov iK nBofi;Nov i' nkgD/ w?IpoK nzdo pusK eoB dh
nkds g?dk eoB d/ ezw ftu bZr/ j'J/ jB.
10- fe;kB|ebZp|ftek;
t'bzNhno tkfjBh (thHthHthH)
14- fe;/
fwqse d/ Bkw iwQK ok;ah s/ fe; ftnki do Bkb ftnki dk G[rskB ehsk ik ;edk j?
<
(J/) fiZE/
fe;/ fwqse d/ Bkw s/ iwQK ftneshrs fvgkfiaN iK d' iK d' s'I tZX ;z:[es
yaks/dkoK fiBQK ftu'I fe;/ fJe dh w"s j' u[Zeh j't/, sK nfij/ wkwfbnK ftu
ftnki d/ G[rskB dk nkXko fBoXkos eoB dk ezw jo/e p?Ie dh fJZSk s/ SZv fdZsk
frnk j? i' fe T[BQK d/ p'ovK d[nkok fJ; ;pzX ftu pDkJh rJh gkodo;ah Bhsh d/
nXhB j't/rh.
(ph) fe;/
fwqse ftnesh|;'b-gq'gokJhNo cow d/ ukb{ yaks/ ftu gJ/ pekJ/ d/ wkwfbnK ftu
ftnki dh ok;ah dk G[rskB 1 wJh, 1983 iK yaks/dko dh w"s dh fwsh i' th pknd
ftu j't/, s'I dknt/dkoK B{z G[rskB dh fwsh sZe G[rskB tkb/ fdB pus yaks/ s/
bkr{ ftnki dh do d/ fj;kp Bkb ehsk ikDk ukjhdk j?. gozs{ n?BHnkoHJhHfvgkfiaN d/
wkwb/ ftu i/eo dknt/dko Gkosh jB sK gfogZesk dh ntXh s'I pknd fvgkfiaN B{z
xo/b{ wzBd/ j'J/ w"s s'I pknd tkbh ntXh bJh ftnki dk G[rskB xo/b{ fvgkfiaN
s/ bkr{ j'D tkbh do d/ fj;kp Bkb ehsk iKdk j?.
15- Utofv:{
fvgkfiaN d/ BthIeoD bJh wkordo;aB bhjK eh jB<
Utofv:{
fvgkfiaN d/ BthIeoD Bkb ;pzXs ;ko/ gfjb{nK pko/ jo/e p?Ie nkgD/ p'ov d[nkok
fBoXkfos gkodo;ah gkfb;h d/ nXhB nkgDk c?;bk b? ;ed/ jB ns/ BthIeoD ns/ ftnki
dh do pko/ rkjeK B{z fvgkfiaN ;theko eoB ;w/I jh dZf;nk ik ;edk j?. nfijh
gkfb;h wB woiah ns/ G/dGkt s/ nkXkfos BjhI j'Dh ukjhdh j?.
(ii) gqtk;h
GkoshnK (n?BHnkoHnkJhi) dhnK iwQK ok;ahnK
16- eh T[d'I
ftnki dh fonkfJsh do bkr{ j[zdh j? id'I n?cH;hHn?BHnkoH(phH) fto[ZX eoi/a dk
G[rskB ftd/;ah w[dok d[nkok ehsk ikt/ <
p?IeK
B{z nkikdh j? fe nkgD/ p?Iuwkoe gqkJhw b?Ifvzr o/N B{z fXnkB ftu oZy/ fpBK
n?cH;hHn?BHnkoH(ph) fto[ZX fdZs/ eofianK s/ bkr{ j'D tkbh ftnki dh do fB;afus
eo ;ed/ jB Gkt/I/ eoia/ dh tkg;h ftd/;ah iK xo/b{ w[dok d[nkok ehsk iKdk j?.
17- eh p?Ie
n?cH;hHn?BHnkoH(phH) ;ehw nXhB o?efozr fvgkfiaN ;theko eo ;ed/ jB<
BjhIl
p?Ie n?cH;hHn?BHnkoH(phH) ;ehw nXhB o?efozr fvgkfiaN ;theko BjhI eo ;ed/.
18- n?BHnkoHJhHns/
n?cH;hHn?BHnkoH(ph) fvgkfiaN s/ ftnki dhnK doQK e"D fB;afus eo ;edk j?
<
p?IeK d/
fBod/;ae wzvbK B{z nfXeko fdZsk frnk j? fe T[j n?;N bkfJfpbNh ew/Nh B{z
nkoHphHnkJh d[nkok fBoXkfos ;hwK d/ nzdo fvgkfiaN bJh ftnki dhnK doQK fB;afus
eoB dk nfXeko d/t/.
19- eh p?IeK
B{z n?BHnkoHJhH|n?cH;hHn?BHnkoH(ph) fvgkfiaN bJh tZy tZy ftnki dhnK doK dh
g/;ae;a eoB dh fJikias j? <
jK.
p?IeK B{z fBoXkos ;hwk d/ nzdo 15 bZy o[gJ/ iK fJ; s'I tZX xo/b{ fvgkfiaN dh
soQK n?BHnkoHJhHNow fvgkfiaN s/ th tZy tZy ftnki dhnK doK dh g/;ae; eoB dh
fJikis j?. n?cH;hHn?BHnkoH(phH) d/ ;pzX ftu p?IeK B{z fBoXkos ;kohnK ;hwktK B{z
fXnkB ftu oZyd/ j'J/ w[dok nB[;ko T[j xZN' xZN wksok fB;afus eoB dh nkikdh j?.
fi; bJh ftnki dh ft;a/;a doK dh g/;ae; ehsh ik ;edh j?.
20- ohfJBt?;Nw?IN
fvgkfiaN dk eh noE j? <
ohfJBt?;Nw?IN
fvgkfiaN nfij/ fvgkfiaN; jB fiZE/ ftnki (id'I th fv:{ j't/) dk gfogZesk dh ntXh
sZe fJeoko ehsh ftnki dh do s/ w[V fBt/;a ehsk ik ;edk j?. fi; B{z gfogZesk
ntXh g{oh j'D s/ w{bXzB Bkb eYtkfJnk ik ;edk j?. fJj xo/b{ fvgkfiaN s/ th bkr{
j[zdh j?.
21- eh n?cH;hHn?BHnkoH(ph)
fvgkfiaN; dk fgSbh fwsh s'I BthIeoD eotkfJnk ik ;edk j? (noEks gfogZesk dh fwsh
s'I ) i/eo jK sK G[rskB :'r ftnki dh do eh j? <
p?Ie
nkgDh fJZSk nB[;ko fe;/ Utofv:{ n?cH;hHn?BHnkoH(ph) iK fJ; d/ fJe Gkr dk
BthIeoD eo ;edk j? p;aos/ gfogZesk dh fwsh s'I BthIeoD dh fwsh sZe (d'tK fdBK
B{z ;akwb eoe/) Utofv:{ dh ntXh 14 fdBK s'I tZX Bk j't/ ns/ fJ; gqeko BthIeoD
ehsh ok;ah s/ ftnki dh do gfogZesk ntXh g{oh j'D tkb/ fdBK iK BthIeoD dh fwsh
B{z bkr{ j'D tkbh ftnki dh do ftuI' fijVh th xZN j't/, bkr{ j't/rh. nfij/
Utofv:{ fvgkfiaN; d/ wkwfbnK ftu fiZE/ Utofv:{ dh ntXh 14 fdBK s'I tZX j't/,
fvgkfiaN B{z BthIeoD bJh nkt/dB ehs/ ikD dh fwsh s'I T[; ;w/I bkr{ ftnki dh do
s/ BtK ehsk ik ;edk j?. i/eo fvgkfiaNo Utofv:{ fvgkfiaN dh g{oh ok;ah iK T[; d/
fe;/ fjZ;/ B{z n?cH;hHn?BHnkoH(phH) fvgkfiaN d/ o{g ftu oZydk j? sK p?Ie fJ;
gqeko Bt/I fvgkfiaN bJh Utofv:{ ntXh do fB;aus eo ;edk j?. i/eo BthIeoD s'I
pknd fvgkfiaN dh ok;ah B{z s?n ehsh xZN' xZN ntXh g{oh j'D s'I gfjbK eYtk fbnk
iKdk j? sK p?IeK B{z Utofv:{ ntXh dk ftnki t;{b eoB dh nkiakdh j?.
22- eh
n?cH;hHn?BHnkoH(ph) ;ehwK nXhB xo/b{ w[dok tkb/ eofianK s/ bkr{ j'D tkbhnK
ftnki do dhnK ;aosK ftd/;ah w[dok tkb/ eofinK s/ th bkr{ j[zdhnK jB<
BjhI.
n?cH;hHn?BHnkoH(ph) ;ehwK nXhB xo/b{ w[dok tkb/ eofianK s/ bkr{ j'D tkbhnK
;aosK ftd/;ah w[dok tkb/ eofianK s/ bkr{ BjhI j[zdhnK jB feT[Ife T[; B{z Gkosh
foiaot p?Ie ftd/;ah w[dok tNKdok ftGkr d[nkok jdkfJsK okjhI fB:zfsqs ehsk iKdk
j?.
23- feBK
jkbsK nXhB n?cH;hHn?BHnkoH(phH) fvgkfiN; s/ x'f;as ftnki do Bkb'I tZX ftnki dk
G[rskB ehsk ik ;edk j? <
j/m fby/
ftneshnK d/ Bkw s/ y'bQ/ rJ/ yakfsnK d/ ;pzX ftuL-
(J/) p?Ie d/
fe;/ g[o;a|wfjbk eowukoh iK ;/tkw[es eowukoh d/ fJeZb/ Bkw s/ iK T[; d/ ns/ T[;
d/ gfotko d/ fe;/ w?Ipo d/ ;z:[es Bkw s/ ;theko ehs/ fvgkfiaN d/ ;pzX ftu.
(ph) fe;/
fwqse eowukoh d/ gsh|gsBh iK fe;/ ;/tkw[es fwqse eowukoh d/ Bkw s/ ;theko ehs/
fvgkfiaN d/ ;pzX ftu.
p?Ie
nkgDh fJZSk nB[;ko x'f;as ftnki dh do s'I tZX s'I tZX 1 gqsh;as nfsfoes ftnki
d/ ;edk j? p;aos/ n?cH;hHn?BHnkoH(phH) bJh fBoXkos ;hwk dh T[bzxDk Bk j't/.
;aos fJj th j?
1- fe
yaks/dko iK ;ko/ yaks/dko Gkosh w{b d/ gqtk;h Gkosh j?|jBlns/
2- fe p?Ie
;pzXs yaks/dko s'I x';aDk gqkgs eo/rk fe iwQK eotkJhnK rJhnK ok;ahnK iK i'
ok;ahnK ;w/I ;w/I s/ iwQK eotkJhnK ikDrhnK T[go'es ebki(J/) ns/ (ph) ftu fbys
yaks/dko Bkb ;pzXs ok;ahnK j'DrhnK.
;g;aNheoD- gfotko ;apd
d/ noE ftu p?Ie d/ fe;/ eowukoh|;/tkw[es eowukoh dk|dh gsh|gsBh, pZu/, wksk
fgsk,Gok ns/ G?DK ;akwb jB i' nfij/ s"o s/ nZv j'fJnk gsh|gsBh ;akwb BjhI
j't/rk|rh.
24- eh fe;/
fwqse yaks/dko d/ n?BHnkoHJhH|n?cH;hHn?BHnkoH(phH) fvgkfiaN B{z T[; d/ ekB{zBh
tko;K tb'I fBoXkos xZN' xZN ntXh g{oh j'D s'I gfjbK eYtkT[Dk dh ;{os ftu e'Jh
ftnki G[rskB:'r j? <
BjhI ftnki
d/ G[rskB:'r j'D bJh fe;/ n?BHnkoHJhH|n?cH;hHn?BHnkoH(ph) fvgkfiaN B{z fJe xZN'
xZN iao{oh nZtXh sZe ukb{ oZyDk g?Idk j? i' fJ; ;w/I 1 ;kb j?.
25- eh p?Ie
gfogZesk dh ntXh g{oh j'D dh fwsh ns/ G[rskB dh fwsh d"okB g? oj/ ;aBhtko
n?stko ns/ fe;/ S[ZNh tkb/ fdB bJh n?BHnkoHJhH|n?cH;hHn?BHnkoH(phH) fvgkfiaN;
s/ ftnki dk G[rskB eo ;edk j? <
jK id'I
th fv:{ v/N tkb/ fdB ;aBhtko|n?stko|S[ZNh dk fdB|r?o ezw ekih fdB|S[ZNhnK j'D
sK p?Ie n?BHnkoHJhH|n?cH;hHn?BHnkoH(phH) fvgkfiaN; s/ fv:{ v/N ns/ G[rskB dh fwsh
dofwnkB nkT[D tkbhnK S[ZNhnK dh ntXh bJh s?n ehsh do s/ ftnki d/ ;edk j? sK i'
yaks/dko B{z fe;/ soQK dk ftnki dk B[e;kB Bk T[mkT[Dk gt/.
(iii) eoia/
26- eofianK
bJh ftnki dh do fBoXkoD ftu **cqh** ;apd dk eh noE j? <
p?Ie
nkgD/ fBod/;ae wzvb dh wBia{oh Bkb 2 bZy o[gJ/ s'I T[go tkbh eo?fvN fbwN bJh
p?Iuwkoe gqkJhw b?Ifvzr o/N (phHghHn?bHnkkoH) fB;aus eoB bJh nkiakd jB.
phHghHn?bHnkoHB{z x'f;as eoe/ ;kohnK ;akyktK ftu ;kwkB o{g ftu bkr{ eoBk j[zdk
j? . p?Ie nkgDh n?;?N bkfJfpbNh w?B/iw?IN ew/Nh (J/Hn?bHn?wHUH) B{z eofianK bJh
ftnki dhnK doK fB;afus eoB dk nfXeko d/ ;ed/ jB, fi; s'I s[ozs pknd fJBQK pko/
p'ovK B{z ;{uBk G/iDh iao{oh j?. p?IeK B{z ;ko/ eofianK bJh J/Hn?bH;hHUH|p'ov
dh wBia{oh Bkb phHghHn?bHnkoHdk tZX'-tZX gq;ko eoBk ukjhdk j?.
27- (i) fJzNowhfvnoh
J/iz;hnK fejVhnK fejVhnK jB <
(ii) jkT{f;zr
fJzNowhfvnoh J/iz;hnK dh ftnkfynkswe ;{uh j/m fby/ nB[;ko j?L-
1- ;oeko
d[nkok gqk:'fis nZr'I ewia'o spfenK B{z eoia/ d/D tkb/ ;zrmB.
2- y/sh-pkVh
;pzXh fJBg[N;|fJzgbhw?IN; dk ftsoe.
3- ;N/N
ckJhB?I;ahnb ekog'o/;aBk (n?;Hn?cH;hi), ;N/N fJzv;Nqhnb fvt?bgw?IN ekog'o/;aB
(n?;HnkJhHvhH;hi), fi; wksok ftZu T[j ewia'o spfenK B{z eoia/ w[jZJhnk
eotkT[IdhnK jB.
4- B?;aBb
;wkb fJzv;Nqhi ekog'o/;aB (n?BHn?;HnkJhH;hH)
5- ykdh
n?Iv ftb/i fJzv;Nqhi efw;aB (e/HthHnkJhH;hH)
6- fte/Ifdqs
y/so ftu ezw eo ojhnK J/iz;hnK.
7- jkT{f;zr
n?Iv nopB fvt?bgw?IN ekog'o/;aB fbfwNv (n?uH:{HvhH;hHUH)
8- B?;aBb
jkT{f;zr p?Ie (n?BHn?uHphH) d[nkok oh-ckJhB?I; bJh wBia{o;[adk jkT{f;zr
ezgBhnK.
9- nB[;{fus
ikshnK|nB[;{fus ephfbnK bJh ;oeko d[nkok gqk:'fis ;zrmB (i' fJBQK ;zrmBK s'I
bkG gqkgs eoB tkfbnK bJh fJBg[N; dh yohd ns/ g{osh ns/ | iK bkGkoEhnK d/
nkT[Ng[N; dh wkoehfNzr dk ezw eod/ jB)
10- ;t?-;jkfJe
;w{jK(n?;Hn?uHihi) B{z nZr/ eoia/ d/D tkbhnK wkJheo' ckJhB?I; ;z;EktK|r?o
;oekoh ;zrmB (n?BHihHUi)
gqkEfwesk
tkb/ y/so ftu j/m fby/ ewi'o spe/ ;akwb jBL-
(i) S'N/ ns/
wkofiBb fe;kB fiBQK e'b 5 J/eV iK T[; s'I xZN iawhB j?, G{whjhB wiad{o, gZN/dko
fe;kB ns/ pNkJh s/ y/sh eoB tkb/ fe;kB.
(ii) f;abgeko,
ykdh ns/ rqkw T[d:'r fiBQK dhnK eoia/ bJh iao{osK 25,000 o[gJ/ s'I tZX Bk j'D.
(iii) S'N/ s/
wkofiBb fe;kB, pNkJh s/ y/sh eoB tkb/ fe;kB, y/shjo ns/ r?oy/shjo wiad{o,
d/jksh fw;soh ns/ rohph o/yk s'I j/mK ihtB fpsk oj/ gfotko bkG T[mkT[D tkb/ jB.
fJBQK dh ;kbkBk gfotkoe nkwdB 11,000|-o[gJ/ s'I tZX BjhI j'Dh ukjhdh.
(iv) nB[;{fus
ikshnK ns/ nB[;{fus ephb/.
(v) bkG gqkgs
eoB tkb/ T[j ftnesh jB fiBQK dh ;ko/ ;'fwnK s'I ;kbkBk gfotkoe nkwdB ;afjoh iK
Bhw ;afjoh y/so ftu 7200|-o[gJ/ s'I tZX Bk j't/ ns/ d/jksh y/soK ftZu 6400|-o[gJ/
s'I tZX Bk j't/. T[BQK e'b e'Jh G{wh BjhI j'Dh ukjhdh iK T[BQK dh f;zikJh:'r
G{wh dk nkeko 1 J/eV s'I tZX BjhI j'Dk ukjhdk ns/ r?o f;zikJh :'r G{wh 2H5 J/eV
s'I tZX BjhI j'Dh ukjhdh. (nB[;{fus ikshnK|nB[;{fus ephfbnK bJh iawhB dh ;aos
bkr{ BjhI j[zdh j?)
(vi) iwQKeosktK dh
w[esh ns/ g[Bo tk; dhnK :'iBktK (n?;Hn?bHnkoi) nXhB bkG gqkgs eoB tkb/.
(vii) d/jksh rohpK
sZe gj[zuD bJh ;t?-;jkfJe ;w{jK (n?;Hn?uHihi)B{z fdZs/ rJ/ eoi/.
28- eh p?IeK
d[nkok nkgD/ phHghHn?bHnkoHs'I fBod/;a gqkgs ehs/ fpBK ftnki brkfJnk ik ;edk j?
<
jK. j/m
fby/ eofianK d/ ;pzXh phHghHn?bHnkoH s'I fBod/;a gqkgs ehs/ fpBK fe;/ th nkeko
d/ eofianK bJh ftnki dhnK doK fB;afus eoB dh g{oh nkiakdh j?L
(i) (T) yagsekoK
bJh jzvD;ko t;sK dh yaohd bJh eoia/
(n) ;a/noK|vhp?Iuoia|p"Iv;
dh yohd bJh ftneshrs eoia/
(J) r?o
gqkEfwesk tkb/ y/so d/ j'o ftneshrs eoia/.
(;) p?Ie ftu
gJ/ xo/b{|n?BHnkoHJhH|n?cH;hHn?BHnkoH(phH)fvgkfiaN; fto[ZX eoia/|Uto-vokcaN,
p;aos/ p?Ie ftukb/ fvgkfiaN eoiak b?D tkb/| tkfbnK d/ Bkw iK eoiak b?D tkb/ ns/
fe;/ j'o ftnesh d/ ;z:[es Bkw s/ gJ/ j'D.
(j) fJzNowhvhnoh
J/iz;hnK (jkT{f;zr J/iz;hnK s'I fJbktk) B{z nzfsw bkGkoEhnK B{z nZr/ eoia/ d/D
bJh wBia{o ehsh XzBok;ah ns/ fJBg[N ;gfoN w[jZJhnk eotkT[D tkbhnK J/iz;hnK.
(e) nzfsw
bkGkoEhnK B{z nZr/ eoia/ d/D bJh jkT{f;zr ckJhB?I; fJzNowhvhnohi J/iz;hnK B{z
wBia{o ehsh XBok;ah.
(y) fpbK dh
fv;eKT{fNzr.
(r) ;b?efNt
eo?fvN ezNo'b nXhB wkb fto[ZX eoiak|e?;a eo?fvN|Uto cokcN;.
(ii) eoiak d/D
tkbhnK ;z;EktK dhnK fJBNo;N ohckJhB?If;zr ;ehwK ftu Gkrhdkoh nXhB eoia/.
(iii) phHghHn?bHnkoH
s'I fBod/;a gqkgs ehs/ fpBK p?IeK B{z ohckJhB?If;zr J/iz;hnK dhnK ;aosK nB[;ko
ftnki dhnK doK fB;afus eoB dh nkiakdh j?.
29- eh p?Iek
d[nkok nB/e phHghHn?bHnkoHoZyDk T[fuZs j? <
BjhI.
feT[Ife swkw b?Ifvzr o/N phHghHn?bHnkoHd/ fBod/;aK nB[;ko fB;afus ehs/ iKd/ jB
fi; bJh Now gq?fwnK ns/ iK fo;e gq?fwnK B{z fXnkB ftu oZfynk iKdk j? fJ; bJh
nB/e phHghHn?bHnkoi dh iao{os BjhI j?. fJBQK g?qfwnK B{z phHghHn?bHnkoHs'I tZX
iK xZN gq;ko dk ekoD wzfBnk ik ;edk j?.
30- eh p?Ie
gq'i?eN ckJhB?I; d/ wzst s'I fJbktk fe;/ j'o wzst bJh fce;v o/N b'B wBia{o eo
;ed/ jB <
n?;?N
bkfJfpbNh w?B/iw?IN (J/Hn?bHn?wH) rkJhv bkJhBK dk nB[gkbD eod/ j'J/ ;EkJh iK
gfotosB;ahb ftnki doK s/ jo gqeko d/ eoia/ gqdkB eoB dk p?IeK B{z nfXeko gqkgs
j?.
31- eh
;z;a'XB phHghHn?bHnkoi toswkB eofianK s/ bkr{ j'Dr/ <
jK.
p?IeK bJh jo gqeko d/ eofianK bJh fJeokoBkfwnK ftu j/m fby/ gqpzX eoB/ iao{oh
jz[d/ jB, fi; d/ nkXko s/ p?IeK B{z nkoHphHnkJhHd[nkok ikoh ehs/ fBod/;aK
w[skfpe ftnki dhnK doQK ftu gfotosB eoBk nk;kB j' iKdk j?, f;tkJ/ fce;v o/N
b'Bi.
**;aos
fJj j? fe eoiadko d[nkok fdZsh ikD tkbh ftnki dh do foiaot p?Ie d[nkok ;w/I
;w/I s/ ftnki dhnK doK ftu ehs/ gfotosBK nB[;ko gfotosB;ahb j't/rh.**
32- eh p?Ie
2H00 bZy o[gJ/ s'I tZX d/ eofianK s/ phHghHn?bHnko s'I xZN ftnki ukoi eo ;ed/
jB <
jK. fJ;
;w/I 2H00 bZy o[gJ/ sZe d/ eofianK s/ phHghHn?bHnko s'I tZX ftnki Bk b?D dh
;aos bkr{ j? ns/ 2H00 bZy o[gJ/ s'I tZX d/ eofianK d/ ;pzX ftu p?Ie
phHghHn?bHnkoi ns/ ;gq?v rkJhvbkJhBk nB[;ko ftnki dhnK doK fBoXkfos eoB bJh
nkiakd jB. nzsook;aNoh gq?efN; B{z fXnkB ftu oZyd/ j'J/ ns/ p?IeK B{z nkgD/
b?Ifvzr o/N; fBoXkfos eoB ftu buehbkgB fbnkT[D bJh p?Ie nkgD/ p'ov d[nkok
wBia{o gkodo;ae gkfb;h nB[;ko fBo:kseK iK j'o Go';/:'r eoiak b?D tkfbnK B{z
fiBQK ftu ;oekoh tgkoe ;z;EktK ;akwb jB, B{z phHghHn?bHnkoHs'I xZN doK s/ eoia/
d/ ;ed/ jB.
33- eh p?IeK
B{z ez;kofNnw gqpzXK nXhB p?Ie gqsh s[bBkswe ftnki do dh g/;ae; eoB bJh nkgDh
x'f;as ftnki do s'I xZN ftnki b? ;ed/ jB <
BjhI.
p?IeK B{z ez;kofNnw gqpzXK nXhB th fJe ;wkB ftnki doK ftu gfotosB BjhI eoBk
ukjhdk j?. jo/e p?Ie B{z eoiadko B{z fdZsh eo?fvN fbwN dh ok;ah s/
phHghHn?bHnkoHnB[;ko ftnki b?Dh ukjhdh j?.
34- ghBb
ftnki dh do eh j'Dh ukjhdh j? <
10
d;zpo, 2000 s'I p?Iek B{z nkgD/ fBod/;ae wzvbK dh wzBia{oh Bkb ghBb ftnki t;{b eoB
bJh fJe gkodo;ah fBsh pDkT[D dk nfXeko fdZsk frnk j?. gozs{ gqkEfwesk tkb/ y/so
ftu fdZs/ eofianK d/ wkwb/ ftu 25,000|-o[gJ/ sZe d/ eofianK s/ e'Jh ghBb ftnki
BjhI fbnk ikDk ukjhdk j?. fiBQK ekoBK eoe/ ghBb ftnki fbnk ik ;edk j?, T[BQK
ftu jB, eoiak tkg; w'VB ftu fvckbN, ckJhB?I;ahnb ;N/Nw?INK Bk d/Dk nkfd. gozs{
ghBb ftnki pko/ gkfb;h gkodo;ask, JhwkBdkoh, eoiak w'VB bJh T[s;akfjs eoBk ns/
rkjeK dhnK ikfJia efmBkJhnK tor/ f;XKsk s/ nkXkfos j'Dh ukjhdh j?.
35- 18
nes{po, 1994 s'I 2 bZy o[gJ/ s'I tZX d/ eofianK s/ ftnki dh do B{z nfB:fws eoB
d/ Bshi/ ti'I eh p?IeK B{z gqkEfwesk tkb/ y/so d/ ;pzX ftu
vhHnkJhH;hHihH;hHrkozNh ch; dk G[rskB eoBk ukjhdk j? <
fiZE'I
sZe vhHnkJhH;hHihH;hHrkozNh ch; dk ;pzX j?, p?IeK B{z nfXeko j? fe T[j nkgDh
fJZSk nB[;ko ewi'ao spfenK B{z SZv e/ 25,000 o[gJ/ s'I tZX d/ eofianK d/ wkwb/
ftu rkozNh ch; Gkt/I nkgD/ e'b oZy b?D iK eoiadko B{z d/ d/D. 25,000 o[gJ/ sZe
d/ eofianK ns/ ewi'ao spfenK B{z fdZs/ ikD tkb/ eofianK d/ ;pzX ftu
vhHnkJhH;hHihH;hHrkozNh ch; p?IeK d[nkok ;fjB eoBh ukjhdh j?.
36- eh
eofianK s/ ftnki wkf;e tec/ s'I fJe ;kb d/ tec/ sZe tZy tZy ntXhnK bJh ukoi
ehsk ik ;edk j? <
1 ngq?b,
2002 s'I p?Ie n?rohebuob eofianK (S'Nh ntXh d/ eoia/ ns/ ;pzXs rshftZXhnK
;w/s) B{z SZv e/ fiBQK s/ toswkB gq?efN; ikoh j?, pkeh ;ko/ eofianK s/ wkf;e
nkXko s/ ftnki ukoi eo oj/ jB.
37- p?IeK d/
eowukohnK ns/ e'nkgo/fNt eo?fvN ;';kfJNhi d/ eowukohnK B{z fdZs/ eofianK s/
ftnki dh fejVh do bkr{ j[zdh j? <
p?IeK
d[nkok fdZs/ rJ/ eofianK s/ ftnki do ;pzXh fBod/;a ;afvT{b p?IeK d[nkok nkgD/
eowukohnK B{z fdZs/ eofianK iK j'o ftZsh ;jkfJsk s/ bkr{ BjhI j'Dr/. id'I fJj
eoia/ p?IeK d[nkok nkgD/ eowukohnK d[nkok pDkJhnK rJhnK e'ngo/fNt ;[;kfJNhnK
B{z nkgD/ w?IpoK B{z d/D bJh fdZs/ iKd/ jB (noEks p?Ie d/ eowukohnK B{z) sK
nfij/ eofianK s/ ftnki do pko/ nkoHphHnkJh d/ fBod/;a bkr{ BjhI j'Dr/.
38- eh p?Ie
;a/noi ns/ vhp?Iuoi dh f;feT[foNh fto[ZX No;NK ns/ n?Iv'w?IN; B{z eoia/ wzBia{o
eo ;ed/ jB <
BjhI.
39- eh p?Ie
fe;/ p?Ifezr ezgBh d/ fJetNh ;a/noi fto[ZX T[; d/ fBod/;aeK B{z eoia/ wzBia{o
eo ;ed/ jB <
BjhI.
40- eh fe;/
p?Ie d/ e?ghNb wkoehN ftu gqt/;a s/ e'Jh ;hfbzr brkJh rJh j? <
czv p/;v
ns/ BkB czv p/;v ;w/s fe;/ p?Ie dk e?ghNb wkoehN ftu e[b n?e;g'io swkw o{gK ftu
nkgD/ fBt/;a B{z fJetNh ;a/noi, eBtoNhpb czv ns/ vhp?Iuoi ns/ fJetNh UohInN?Iv
fwT{unb czv d/ :{fBN, fJetNh ;a/noi ftu fBt/;a bJh b'eK B{z fdZs/ eoia/
(nkJhHghHUiH ;w/s) p"Iv ns/ vhp?Iuoi, fJetNh UohnN?Iv fwT{unb czv d/ :{fBN
ns/ ;Nke p'qeoi B{z fdZs/ rJ/ f;feT[ov ns/ nBf;feT[ov eoia/ ns/ ;Nke p'qeoi
wkoehN w/eoi tb'I p?IeK d[nkok fdZshnK rJhnK rkozNhnK ;w/s phs/ ;kb dh 31 wkou
B{z (ewo;hnb g/go ;w/s) e[b pekfJnk eofianK d/ 5 gqsh;as s'I tZX BjhI j'Dk
ukjhdk . T[go'es ;hwK d/ nzdo fe;/ p?Ie d[nkok f;ZXk fBt/;a nkgDh ;a[d g{zih d/
20 gqsh;as s'I tZX BjhI j'Dk ukjhdk. e?ghNb wkoehN ftu n?e;g'io dk fj;kp brkT[D
bJh T[; p?Ie tb'I ;a/noK ftu f;ZX/ fBt/;a dk fj;kp ;a/noK dh yohd w[Zb d/ nkXko
s/ brkfJnk ikt/rk.
41- eh p?Ie
;a/noK dh S'Nh fteoh eo ;ed/ jB <
BjhI,
p?IeK d[nkok ;a/noK dh S'Nh fteoh s/ gkpzdh j?.
42- p?IeK d[nkok
fejV/ fpbK dh fv;eKT{fNzr BjhI ehsh ikDh ukjhdh <
fpibh d/
fpbK, e;Nw fvT{Nh d/ fpbK, jkfJo gou/i|bhi, feokJ/ dhnK fe;asK f;feT[foNh dh
fteoh ns/ j'o fe;wK dh ftZsh ;jkfJsk dh fv;ekT{fNzr BjhI ehsh ikDh ukjhdh.
43- eh p?Ie
BkB-ckJhB?I;ahnb ezgBhnK d/ fce;v fvgkfiaN ftu fBt/;a eo ;ed/ jB <
p?IeK
d[nkok BkB-p?Ifezr BkB-ckJhB?I;ahnb ezgBhnK dhnK gpfbe fvgkfiaN ;ehwK nXhB
nkgD/ czv T[BQK e'b oZyD s/ e'Jh gkpzdh BjhI j?. gozs{ p?IeK d[nkok nfijhnK
ezgBhnK gpfbe fvgkfiaN ;ehw ftu fBt/;a B{z nkgDh p/b?I; ;ahN ns/ p?Ifezr
o?r{b/;aB n?eN, 1949 ns/ foiaot p?Ie nkc fJzvhnB n?eN, 1934 nXhB G/ihnK ikD
tkbhnK foNoBK ftu eoia/ d/ o{g ftu torhfeqs ehsk ikDk ukjhdk j?.
44- eh p?Ie
ghHn?;HnkJhH|p"Ivi d/ ;pzX ftu b?No nkc nbkNw?IN dh yohd eo ;ed/ jB <
p?Ie j/m
fbyhnK ;aosK d/ nkXko s/ ghHn?;HnkJhH|p"Iv ;pzXh nktzNB gZso yohd ;ed/ jBL
(i) b?D d/D (p?IeK
dofwnkB b?D d/D s'I fJbktk) e/tb wkBsk gqkgs ;Nke n?e;u/IiK ns/ ofi;Nov p'qeoK
okjhI ehsk ikDk ukjhdk j?.
(ii) p"IvK
dh yohd ;w/I p?Ie B{z fJj :ehBh pDkT[Dk ukjhdk j? fe fJ; B{z f;feT[foNh ebhno
NkJhNb gqkgs j[zdk j? ns/ f;feT[foNh d{i/ eoia/ dh wkoehN ftu fteoh:'r j?.
(iii) nfij/ b?D
d/D eoB bJh p?Ie B{z nkgD/ p'ov dh wzBia{oh Bkb nkgDhnK nzdo{Bh rkJhv bkJhBK
fBoXkfos eoBhnK ukjhdhnK jB.
45- ;a/noK|vhp?IuoK|;a/noK-p"IvK
fto[ZX eofianK dk w[bKeD eoB dh ftXh eh j'Dh ukjhdh j?<
eofianK
fto[ZX f;feT[foNh ti'I ;theko ehs/ ;a/no|vhp?Iuo|p"IvK-;a/noK dk w[bKeD
T[; ;w/I T[BQK dh wkoehN t?b:{ d[nkok ehsk ikDk ukjhdk j?.
46- eh p?Ie
ezgBhnK B{z fpqi b'B wBia{o eo ;ed/ jB <
jK. p?Ie
ezgBhnK B{z nk;afos fJetNh cb'i|fJ;a{i ns/ BkB-eBtoNhpb vhp?Iuoi d/ gq';hvi
n?e;NoBb ewo;ahnb p"o"fJzr;, rb'pb fvgkfiaNoh fo;hN; ns/ iK ckoB
vkJho?eN fJBt?;Nw?IN d/ o{g ftu czvi s'I gqkgshnK dh f;feT[foNh fto[ZX fpqi b'B
wzBia{o eo ;ed/ jB fi; dh ntXh fJe ;kb s'I tZX Bk j't/ p;aos/ fe p?Ie B{z fJj
ft;atk; j't/ fe eoiak b?D tkbh ezgBh B/ T[es ;kXB |czv fJeZso eoB bJh m'; gqpzX
eo bJ/ jB. fe;/ p?Ie d[nkok fdZs/ rJ/ fpqi b'B B{z p?Ie tb'I e?ghNb wkoehN ftu
n?e;g'io pko/ 5 gqsh;as dh ;hwk ftu ;akwb ehsk ikt/rk.
47- ;a/no,
vhp?Iuo ns/ ghHn?;HnkJhH|p"Iv i/eo G"fse iK nG"fse o{g ftu j'D,
dh f;feT[foNh fto[ZX p?IeK d[nkok ftneshrs eofianK dh wksok dh ;hwk eh j? <
;a/noi.
vhp?Iuo ns/ ghHn?;HnkJh|p"Iv dh f;feT[foNh fto[ZX ftneshrs eoia/ 10 bZy
ns/ 20 bZy o[gJ/ s'I tZX BjhI j'D/ ukjhd/ i/eo f;feT[foNh eqwtko G"fse ns/
nG"fse o{g ftu j't/. fe;/ ftnesh B{z d{ihnK ezgBhnK d/ nkJhHghHUi ftu
fjZ;/dkoh bJh wBia{o ehs/ ikD tkb/ eoia/ dh tZX' tZX ok;ah 10 bZy o[gJ/ j?.
gozs{ p?IeK d[nkok fe;/ ezgBh B{z d{ihnK ezgBhnK d/ nkJhHghHUi ftu fBt/;a bJh
eoiak BjhI fdZsk ikDk ukjhdk. p?Ie eowukohnK B{z fJzwgbkJhi ;Nke nkg;aB
gbkB(JhHn?;HUHghH) nXhB nkgDhnK ezgBhnK d/ ;a/no yohdD bJh ;a/noK d/ yohd w[Zb
d/ 90 gqsh;as d/ pokpo iK 20 bZy o[gJ/ i' th xZN j't/, eoia/ d/ o{g ftu d/ ;ed/
jB. n?BHphHn?cH;hi d[nkok b'eK B{z nkJhHghHUi gqsh fjZ;/dkoh bJh b'eK B{z eoiak
d/D bJh eoiak w[jZJhnk BjhI eotkfJnk ikDk ukjhdk. nkJhHghHUi gqsh fjZ;/dkoh bJh
fdZs/ rJ/ eofianK B{z e?ghNb wkoehN ftu n?e;g'io d/ o{g ftu d/fynk ikDk ukjhdk j?.
48- G"fse
ns/ nG"fse o{g ftu ;a/noK d/ fto[ZX eofianK bJh wkofiB dh eh ;aos j? <
;a/noK
fJ;a{ nkc rkozNhi fto[ZX ;ko/ eofianK bJh fJe ;wkB 50 gqsh;as wkofiB dh ;aos j?
. e?ghNb wkoehN Ugo/;aB bJh p?IeK d[nkok fdZshnK rJhnK rkozNhnK d/ ;pzX ftu fJ;
50 gqsh;as wkofiaB nzdo 25 gqsh;as e?;a wkofiB pDkJh oZfynk ikDk ukjhdk j?.
(v) nB[dkB
49- eh p?Ie
nB[dkB d/ ;ed/ jB <
jK. bkG
ewkT[D tkb/ p?IeK d[nkok gqsh ;kb phs/ ;kb bJh nkgD/ gqekf;as bkG d/ 1 gqsh;as
d/ pokpo nB[dkB d/ ;ed/ jB. gozs{ p?IeK d[nkok gqkJhw fwfB;Noi fobhc czv, ns/
gq"c?;aBb ;z;EktK|fJzvhnB p?Ie; n?;';hJ/;aB, B?;aBb fJz;NhfuT{N nkc p?Ie
w?B/iw?IN, fJzvhnB fJ;NhfuT{N nkc p?Ieoi, fJz;NhfuT{N nkc p?Ifezr go;"Bb
;b?e;aB, ckoB n?e;u/Ii vhboia n?;';hJ/;aB nkc fJzvhnk torhnK ;z;EktK B{z gqsh ;kb
d"okB fdZs/ :'rdkB ;pzXh T[es ;hwk s'I S{N j't/rh. fe;/ ;kb dh nB[dkB:'r
pekfJnk ok;ah B{z nrb/ ;kb bJh e?ohckotkov BjhI eoBk ukjhdk.
50- eh xkN/
ftu ikD tkb/ p?IeK d[nkok nB[dkB fdZsk ik ;edk j? <
jK. xkN/
ftu ikD tkb/ p?Ie fJe ;kb d"okB e/tb 5 bZy o[gJ/ sZe nB[dkB ftu d/ ;ed/ jB
.
51- eh p?IeK
dhnK ftd/;aK ftubhnK ;akyktK ftd/;aK ftu nB[dkB d/ ;edhnK jB <
jK.
p?IeK dhnK ftd/;aK ftubhnK ;akyktK ftd/;aK ftu nB[dkB d/ ;edhnK jB, p;aos/ p?Ie
phs/ ;kb d"okB gqekf;as bkG d/ 1 gqsh;as dh ;hwk dk T[bzzxD BjhI eod/.
(vi) GtB fBowkD
bJh eoia/
52- tgkoe
p?IeK d[nkok nkgD/ fJ;s/wkb bJh, noEks dcaso ns/ eowukohnK dh fojkfJ;a bJh,
bhia|feokJ/ s/ bJh ikD tkbh fJwkos pko/ Gkosh foiaot p?Ie d[nkok fB;afus ;aosK
ns/ gqfefonk eh j? <
(i) p?IeK d/
fBod/;ae wzvbK B{z wjKBroK, ;afjoh, Bhw ;afjoh ns/ d/jksh y/soK ftu p?IeK d/
fJ;s/wkb fJwkosK feokJ/|bhi s/ b?D d/ ;pzX ftu jo gfjb{ B{z ;akwb eod/ j'J/ tZy
tZy gkfb;hnK ns/ Ugo/;aBb rkJhvbkJhBK fBoXkfos eoBhnK ukjhdhnK jB. fJBQK
rkJhvbkJhBK ftu tZy tZy gZXoK s/ nfXekoK dk fte/IdoheoD th ;akwb j'Dk ukjhdk
j?. d/jksh e/IdoK B{z SZv e/ j'o e/IdoK ftu fJwkosK B{z SZvD iK pdbD pko/ c?;bk
e/Idoh dcaso gZXo s/ tfo;m nfXekohnK dh ew/Nh d[nkok ehsk ikDk ukjhdk j?.
(ii) p?Ie d/
fBod/;ae wzvb B{z T[BQK wkbeK B{z eoiak d/D ;pzXh tZy tZy BhshnK fBoXkfos
eoBhnK ukjhdhnK jB i' T[BQK B{z bhi|feokJ/ d/ fJwkosK fdzd/ jB. nfij/ eofianK
s/ ftnki dh do nkoHphHnkJhHd[nkok b?Ifvzr o/N pko// ikoh fBod/;aK d/ nkXko s/
xZN' xZN phHghHn?bHnkoHdh 2H00 bZy o[gJ/ d/ eoia/ bJh ftnki do d/ pokpo fB;afus
ehsh ikDh ukjhdh j?. ftnki dh do d{i/ wkwfbnK ftu nkw s"o s/ brkJh ikD
tkbh ;kXkoD iK uZeotosh ftnki dh do j' ;edh j?.
(iii) p?IeK
d[nkok wekB wkbeK dhnK f;aekfJsK d/ fBtkoD bJh T[fuZs ekotkJh dk gqpzX eoBk
ukjhdk j?.
(iv) wekB wkbeK
B{z fdZs/ eoia/ ns/ feokJ/ nkfd d/ t/ot/ (N?e;K nkfd dh ok;ah ns/ 25 bZy o[gJ/
ns/ T[; s'I T[Ago d/ fvgkfiaN) ns/ ;oekoh y/so d/ p?IeK d[nkok bhia|feokJ/ s/
bJhnK fJwkosK d/ t/ot/ pko/ ;oekoh jdkfJsK nB[;ko g[ZS gVskb e/_do (;?INo nkc
fJBt?;Nhr/;aB) B{z ;{fus ehsk ikDk ukjhdk j?.
(vii) ;/tk doK
53- eh p?IeK
d[nkok bJ/ ikD tkb/ ;oft; ukoi/i dh e'Jh ;hwK j? <
fJzvhnB
p?Ie; n?;';hJ/;aB B/ p?IeK d[nkok gqdkB ehshnK ikD tkbhnK ;/tktK gqsh ;oft;
ukoi/i brkT[D d/ ezw B{z fsnkr fdZsk j?. ;szpo, 1999 s'I foiaot p?Ie B/ p?IeK
B{z nkgD/ fBod/;ae wzvb dh wzBia{oh Bkb ;oft; ukoi/i fBoXkfos eoB dh nkiakdh d/
fdZsh j?.